بررسی خدمت اکوسیستمی تولید آب با استفاده از مدل InVEST (مطالعه موردی حوزه آبخیز کسیلیان)

حوزه آبخیز یک واحد فیزیکی، اکولوژیک، هیدرولوژیک و اقتصادی - اجتماعی و واحدی قابل برنامه ریزی و مدیریت طبیعی است که به عنوان محور اصلی برنامه ریزی ها برای توسعه پایدار مطرح است. مدیریت جامع آبخیزها راهی برای دستیابی به توسعه پایدار و ایجاد تعادل بین کلیه منابع موجود در اکوسیستم ها و در نهایت پایداری آن است. تولید آب یکی از با ارزش ترین خدمات اکوسیستم ها می باشد، از این رو تولید آب طبیعی مجموع میانگین بلندمدت جریان سالانه رودخانه ها و تغذیه سفره های آب زیرزمینی به وسیله بارش است. پژوهش حاضر در حوزه آبخیز کسیلیان استان مازندران که یکی از بخش های حوزه آبخیز تالار است اجرا شد. ابتدا داده های مورد نیاز مدل براساس مدل رقومی ارتفاع (DEM) و نقشه آبراهه ها و با استفاده از ArcGIS مرز حوزه آبخیز کسیلیان تهیه شد. همچنین برای تهیه نقشه بارش از داده های مربوط به ایستگاه های کلیماتولوژی و باران سنجی موجود در منطقه استفاده شد. روش بالنی کریدل با توجه به داده های موجود و در دسترس به عنوان مناسب ترین روش برای محاسبه تبخیر و تعرق پتانسیل منطقه انتخاب شد و سپس نقشه مربوط به تبخیر و تعرق تهیه شد. آب قابل دسترس گیاه برای محاسبه این پارامتر از داده های جهانی مربوط به بافت خاک (درصد شن، رس و سیلت) استفاده شد. در نهایت برای تهیه نقشه کاربری های اراضی از سایت شرکت Esri و تصاویر ماهواره سنتینل۲ با تفکیک مکانی ده متر برای سال ۲۰۲۱ استفاده شد. پس از تهیه نقشه ها، برای اجرای مدل یک جدول بیوفیزیکی و مقدار عددی Z الزم است. نتایج نشان می دهد حداکثر میزان تولید آب در حوضه برابر ۹۴.۵۳۵ میلیمتر و حداقل میزان تولید آب ۸.۵۲۱ میلیمتر بوده است. همچنین نتایج میزان تولید آب، برای هر کاربری و به مترمکعب برای درک بیشتر حجم آب تولید شده ارائه شده است. بیشترین میزان تولید آب مربوط به کاربری کشاورزی به میزان ۲۰۵۷۵۵۵ مترمکعب و کمترین میزان تولید آب مربوط به رخنمون سنگی به میزان ۳۷۰۵۸.۱۳ مترمکعب می باشد. همچنین مجموع تولید آب حوزه آبخیز کسیلیان برابر ۴۳۳۵۰۱۱ مترمکعب در سال می باشد. به طور کلی، نتایج ارائه شده در این پژوهش، می تواند به مدیران و برنامه ریزان در اتخاذ تصمیمات معقول در مدیریت اکوسیستم، شناسایی توان اکولوژیک حوزه آبخیز، کاهش آسیب به اکوسیستم ها و در نتیجه افزایش خدمات اکوسیستم در حوزه آبخیز کسیلیان کمک کند.

کلیدواژه ها:

تقاضای آب ، توسعه پایدار ، کاربری اراضی ، مدیریت جامع حوزه های آبخیز