معرفی شاخص چندکارکردی اکوسیستم در پایش اکوسیستمهای طبیعی

با توجه به گسترش روز به روز پارامترهای مختلف اکولوژیکی در مطالعات و ارزیابیهای اکوسیستم و نیز لزوم مطالعه همه جانبه این اکوسیستم ها، محققین در صدد معرفی یک رویکرد همه جانبه در مطالعات اکولوژیکی هستند. در واقع مدیریت صحیح نیازمند ایجاد یک دید همه جانبه از تغییرات اکولوژیکی محیط میباشد. خصوصیات مختلف خاکشناسی، گیاهی، تنوع زیستی، ساختار، تولید، ... از جمله مواردی است که در مطالعات اکولوژیکی در بین محققین به وفور استفاده میشود. در خیلی از موارد این خصوصیات به واسطه نابرابر بودن واحد اندازه گیری، ناهمگن بودن دادهها، وجود خطا در اندازه گیریها، نشان دادن رفتار مختلف در روند تغییرات آنها و در نهایت متنوع بودن آنها، محققین را با سختی زیادی در تفسیر نتایج مواجه می سازد، بطوریکه جمعبندی و ارائه نظر نهایی دارای خطای زیادی خواهد بود. روش های مختلفی برای کمیکردن ویژگی ها و عملکردهای مختلف یک اکوسیستم ارائه شده است. یکی از روشهای جالب و کارا که در طی سالیان اخیر ابداع و ارائه شده است ؛ مفهموم شاخص چندکارکردی اکوسیستم میباشد که تا حدود خیلی زیادی مشکالت مطرح شده را حل نموده است. این شاخص بر این واقعیت تاکید دارد که یک اکوسیستم دارای ویژگی ها و عملکرد متنوع مشابه هم می باشد. عملکرد اکوسیستم ذاتا چند بعدی است و بنابراین روشهای مح اسباتی چندکارکردی به طور فزایندهای برای خالصه کردن توانایی یک اکوسیستم برای ارائه چندین عملکرد یا خدمات به طور همزمان در سالیان اخیر مورد استفاده قرار گرفته است. قبل از زمان ظهور مفهوم شاخص چندکارکردی اکوسیستم (Ecosystem Multifunctionality index)، دانشمندان از بسیاری از رویکردهای مختلف برای نشان دادن ارائه همزمان چندین عملکرد اکوسیستم استفاده کردهاند که مقایسه بین مطالعات را دشوار میکرد. بنابراین، بعدا تالش های متعددی برای بررسی، استانداردسازی یا ارائه دستورالعملهای جدید در استفاده از شاخص چندکارکردی اکوسیستم صورت گرفته است. شاخص چند کارکردی اکوسیستم پتانسیل باالیی برای ارائه یک ارزیابی آسان و قابل تفسیر از عملکرد جوامع مختلف برای حفظ عملکردهای اکوسیستم متعدد به طور همزمان دارد. به منظور محاسبه این شاخص از روشهای مختلف استانداردسازی یا نرمال سازی سری داده در بین سایتها برای هر یک از ویژگی ها یا خدمات اکوسیستم استفاده میشود. در این خصوص روش استانداردسازی از نمرات Z از پرکاربردترین روشها محسوب می شود. اگر تعداد n ویژگی یا خدمات اکوسیستم مورد مطالعه قرار گیرد در آنصورت بایستی فرایند بیبعد سازی به تعداد n دفعه تکرار شود. در برخی از موارد شاخصهای مورد مطالعه دارای اثرگذاری یا وزن مختلف در تعیین شاخص نهایی است که در این صورت استفاده از یکی از روشهای وزن دهی نظیر تحلیل سلسله مراتبی (AHP())، دلفی Dlephi) از ضروریات ادامه کار است. در نهایت نیز با میانگینگیری از مقادیر عددی بی بعد شده و وزن دار شده برای هر سایت مقدار نهایی عدد چندکارکردی اکوسیستم به دست می آید. در چنین شرایطی مقادیر عددی حاصل برای سایت بین ۰ تا۱ متغییر است که هر چه به سمت یک میل میکند نشان دهنده جایگاه بهتر آن سایت از لحاظ پارامترهای مورد مطالعه میباشد. مرور مطالعات انجام یافته بین المللی در این بستر نشان میدهد این شاخص روز به روز با اقبال باالتری روبه میشود و از جمله مواردی که مورد کا ربرد است می توان به بررسی ارتباط این شاخص با تنوع گیاهی، رتبهبندی سایت ها از لحاظ عملکرد، مطالعه تغییرات اکوسیستم طی روند توالی، بررسی ارتباطات اکولوژیکی این شاخص با عوامل محیطی و عوامل زنده اکوسیستم اشاره داشت.

کلیدواژه ها:

تنوع ، توان اکولوژیکی ، پایداری ، خدمات اکوسیستم ، خاک