نگاهی به دو متن فارسی دوره قاجار درباره جنگ ژاپن و روسیه: بررسی مقایسه ای بحرالفوائد و میکادونامه

در پژوهش های پیشین درباره نگاه ایرانیان به جنگ روسیه و ژاپن، آثاری برجسته شده است که ایرانیان دوره قاجار در جانبداری از ژاپن نوشته اند. در این مقاله، با مقایسه دو متن فارسی از دوران قاجار، نخست تلاش شده است تا تنوع و تشتت دیدگاه فارسی زبانان به جنگ روسیه و ژاپن به نمایش گذاشته شود؛ دوم، روند شکل گیری تصویر ذهنی ایرانیان از کشورها در دوران مدرن روشن تر شود. مولف بحرالفوائد طرفدار روسیه است و با آوردن دلایل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، شکست روسیه در این جنگ را به ضرر ایرانیان ارزیابی می کند. او نقش انگلستان و سایر دولت های غربی را در بروز و طولانی شدن این جنگ، و در نهایت شکست روسیه، پررنگ می داند. از دید او، بهترین راه تقویت کشور، حمایت مردم از سلطان وقت است. در مقابل، سراینده میکادونامه که از فعالان جنبش مشروطه به شمار می آید، به جنگ روسیه و ژاپن از منظر مشروطه خواهی می نگرد. وی، روسیه را دشمن تاریخی ایران و انگلستان را بهترین الگوی کشورهای جهان می داند، و بر این باور است که تقویت کشور تنها از طریق استقرار حکومت مشروطه و گسترش علم و عدالت ممکن می شود. در مجموع، پدیدآورندگان هر دو اثر، در حمایت از قدرت های زمانه دیدگاه های افراطی و متضادی دارند و در برابر جنگ روسیه و ژاپن و پیوند آن با ایران، مواضعی کاملا مخالف اتخاذ کرده اند.

کلیدواژه ها:

بحرالفوائد ، روسیه ، ژاپن ، مشروطه ، میکادونامه