بررسی تطبیقی مضامین زندان نامه‎های مسعود سعد سلمان و علی بن الجهم

حبسیه یا زندان‎نامه گونه ای ادبی در قالب شعر و گاهی نثر، شامل خاطرات و گزارش شاعر یا نویسنده از زندان است که غالبا با شکایت و آرزوی رهایی همراه است و بیانگر حالات درونی شاعرانی است که در زندان به علت تنگی مکان، تاریکی زندان، شکنجه، دوری از معشوق و... به ستوه آمده‎اند و به وصف ظاهری آن از جمله: زندان، زندانبان، غل و زنجیر و نیز وصف احوال درونی خود از جمله: خودستایی، بی‎گناهی، دوری از معشوق، صبر و شکیبایی و... می‎پردازند. از جمله این حبسیه‎سراها در ادبیات عربی علی بن الجهم شاعر عصر عباسی اول و در ادبیات فارسی مسعود سعد سلمان شاعر نیمه دوم قرن پنجم است که هر کدام بنابر زاویه دید منحصربه‎فرد خود به وصف زندان و حالات درونی خود پرداخته‎اند. از آنجا که میان دو این شاعر برخورد تاریخی وجود نداشته است و عرصه تاثیر و تاثر میان آن ها فراهم نبوده است و مطالعات تطبیقی مکتب آمریکایی نیز ناظر بر پژوهشهای تطبیقی میان ادبیات مختلف یا میان ادبیات و سایر هنرها و معارف بشری است؛ لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات تطبیقی مکتب آمریکایی، به مقایسه مضامین مشترک میان حبسیات دو شاعر علی بن الجهم و مسعود سعد سلمان به عنوان نخستین حبسیه‎سرای ادب فارسی پرداخته است تا وجوه شباهت و تفاوت نگاه شاعرانه‎ این دو شاعر در زندان سروده‎ها را کشف و نوآوری‎های شاعرانه آن ها را به مخاطبان معرفی کند؛ چرا که در ادبیات تطبیقی بیش از هر پژوهش دیگر می توان نقاط وحدت اندیشه بشری را دریافت و با این روش می توان پی برد که چگونه اندیشه ای در یک نقطه از جهان توسط یک ادیب مطرح می شود و در نقطه ای دیگر از جهان همان اندیشه به شکل دیگری ظهور می کند. از سوی دیگر یکی از کارکردهای ادبیات تطبیقی بررسی شباهت‎ها و تفاوت‎های میان شاعران در موضوع واحدی است. با بررسی مضامین مشترک در حبسیات دوشاعر روشن شد که مضمون خودستایی و مفاخره در حبسیات علی بن الجهم جایگاه ویژه‎ای دارد؛ زیرا شاعر خود را لایق چنین جایگاه پست و حقیری نمی‎داند. در مقابل در اشعار مسعود سعد سلمان مضمون طلب مساعدت از پادشاه برای رهایی از قفس زندان بسیار پررنگ‎ است و شاعر راه رهایی از زندان را در مدح ممدوحان جست‎وجو می‎کند.

کلیدواژه ها:

ادبیات غنایی ، حبسیات ، مضامین مشترک‎ ، مسعود سعد سلمان ، علی بن الجهم