ارزیابی وضعیت گونه های بومی در جنگل های دست کاشت منطقه صوفی آباد

یکی از مهمترین مراحل ایجاد پوشش گیاهی، انتخاب گونه های گیاهی مناسب با توجه به خصوصیات اکولوژیکی و ادافیکی منطقه و بر اساس هدف پروژه می باشد. منطقه صوفی آباد استان سمنان به دلیل نزدیکی به خط آهن و جاده ترانزیت شرق کشور و همچنین تاثیری که بر محیط زیست شهر سمنان دارد، از سال ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۳ بیش از دو دهه است که مورد کشت نهال تاغ قرار گرفته است. با هدف بررسی وضعیت گونه های بومی در منطقه پس از مشخص شدن محدوده های کشت شده در هر سال براساس یک شبکه نقاط تصادفی – سیستماتیک جهت نمونه برداری در منطقه مورد استفاده قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از آنست که اگرچه وضعیت گونه تاغ به عنوان یک گونه متداول در ایجاد پوشش در مناطق بیابانی کشور نشان از سازگاری و قدرت استقرار این گیاه در این مناطق دارد، اما در بلند مدت به دلیل مشکلات فیزیولوژیکی ایجاد شده در آوندها، آفاتی و امراضی مانند پسیل، پروانه بذر خوار و سفیدک پودری، این گیاه از سال ۱۸ ام به بعد نیاز به طرح های پرورشی، مانند هرس قطع یکسره و تک گزینی دارد. اما در گونه های بومی موجود در منطقه (Seidlitzia rosmarinus، Caparis spinosa، Alhaji maururum ،Prosopis farcta، Reaumuria alternifolia) که به واسطه حفاظت و نقش پرستاری تاغ ایجاد شده اند میزان درگیری گیاهان با آفات و امراض کمتر و در نتیجه بوته میری در آنها به ندرت قابل مشاهده می باشد. که این امر سبب کاهش هزینه های صرف شده برای عملیات حفاظت، حمایت و پرورشی در مورد این گیاهان خواهد شد.مواد و روش ها: منطقه طرح اجرایی مدیریت جنگل های دست کاشت در جنوب روستای صوفی آباد از توابع شهرستان سرخه و در حد فاصل مختصات جغرافیایی "۲۰ ´۵۳°۱۷ تا "۵۵ ´۲۴ ۵۳° طول شرقی و "۲۶ ´۲۴ ۳۵° تا "۲۰´۳۰ ۳۵°عرض شمالی واقع شده است. پس از مشخص شدن محدوده های کشت شده در هر سال یک شبکه نقاط تصادفی جهت نمونه برداری در منطقه مورد استفاده قرار گرفت. در داخل هر یک از شبکه ها یک پلات ۱۰۰۰ متر مربعی جهت ارزیابی خصوصیات پایه کشت شده و در بین پلات های اصلی از پلات های ۲ متر مربعی برای اندازه گیری خصوصیات مربوط به گونه های زیر اشکوب استفاده گردید. ارتفاع گونه ها، طول تاج گیاهان، قطر بزرگ و قطر کوچک، تعداد پایه های زادآوری، تعداد پایه های خشک شده، سلامت و شادابی هر پایه در فرم های پلات یاداشت گردید.یافته ها: پس از آنالیز اطلاعات مربوط به پلات های نمونه برداری، پوشش غالب از گونه زردتاغ تشکیل شده است. اما در زیر اشکوب، گونه خارشتر در ۱۸/۶ درصد از شبکه آماری، ترکیب دو گونه خارشتر و کهورک ۱۸/۶ و گونه گل گزی (Reaumuria alternifolia) همراه باگونه دیو خار (Lycium ruthenicum)ء ۶/۹ درصد و درمنه دشتی و آفتاب پرست (Heliotrophyum supineum) نیز در ۷ درصد منطقه پراکنش دارند تشکیل شده است. میزان حضور این گونه ها بستگی به تراکم درختچه های تاغ در قطعه مورد نظر دارد. طبق بررسی های صورت گرفته در یکی از قطعات که تعداد پایه گونه تاغ کمتر از حد مورد انتظار بود تعداد پایه های گونه اشنان به تعداد ۲۱ پایه در داخل پلات نیز رسید. آفت یا بیماری آشکاری در هیچ یک از گونه های بومی مشاهده نگردید.نتیجه گیری: درختچه تاغ یکی از سازگارترین گونه ها جهت استقرار در مناطق بیابانی کشور می باشد این گیاه از سازگاری بالایی برخوردار است و همچنین توانایی زادآوری در این مناطق را دارد، اما این گیاه پس از گذشت تقریبا دو دهه از عمر خود دچار مشکلات فیزولوژیک شده و برای ادامه فعالیت نیاز به تیمارهای پرورشی دارد. به همین دلیل میزان هزینه نگهداری و ریسک مرگ گیاه افزایش می یابد. جهت جلوگیری از این فرایند بهتر است از این گونه به عنوان یک گونه پرستار جهت مساعد کردن رویشگاه برای استقرار گونه های بومی استفاده کرد و بجای تمرکز بر حفظ پایه مادری به دنبال راه های افزایش تنوع پوشش گیاهی و افزایش زادآوری در مناطق جنگل کاری بود.

کلیدواژه ها:

جنگل دست کاشت ، صوفی آباد ، تاغ ، پوشش گیاهی. گونه های بومی