کیفیت نورگیرها درگنبدهای ایرانی (با رویکرد به مسائل سازه‎ای گنبد)

نور در باور مردم ایران همواره از جایگاه ویژه‎ای برخوردار بوده‎است و تاکید بر تقدس و اهمیت استفاده از نور روز را باید در باورها و ادیان ایران باستان جستجو کرد، مساله‎ای که بر اهمیت آن در دوران اسلامی افزوده شده‎است. از این‎رو، معماران در گنبد که  پوشاننده مهم‎ترین فضای معماری و دهانه‎های وسیع در مساجد، بازارها و غیره بوده‎است، برای ایجاد نورگیر راهکارهایی را ارائه‎ داده‎اند که در این پژوهش مورد تحلیل قرار گرفته‎اند. هدف از این پژوهش، بازشناسی شیوه‎های نورگیری در گنبدهای ایرانی می‎باشد. در این حالت لازم است محل دقیق نورگیری در فرم کلی گنبد با توجه به سازه آن مشخص شود.  برای انجام پژوهش، بر اساس دسته‎بندی چهارگانه ارائه شده، چارچوب نظری ترسیم می‎شود، سپس با کمک روش تحقیق نمونه موردی با استفاده از راهکارهای ترکیبی، گنبدهای نمونه انتخاب شده تجزیه و تحلیل می‎شوند. در این پژوهش میزان توجه معماران ایرانی به هر یک از مکان‎های جایگیری نورگیر در گنبد و همچنین پتانسیل‎های هریک از این چهار حالت جای گیری برای ایجاد نورگیرهای بیشتر در گنبد مشخص می‎شود. با توجه به گستردگی موضوع، مثال‎های شاخصی از فناوری ساخت نورگیر در انواع گنبدهای ایرانی مورد تحلیل قرار گرفته‎ است. براساس مطالعات صورت‎گرفته در یک چشم انداز کلی، گنبدهای ایرانی چهار نوع نورگیری دارند که به ترتیب محل جای‎گیری در سازه گنبد عبارتند از: ۱- راس گنبد، ۲- قسمت منحنی گنبد، ۳- شکرگاه گنبد، ۴- ساقه گنبد. از آنجایی که محدودیت‎های سازه‎ای هر یک از انواع گنبد برای ایجاد نورگیر، بر مکان جای‎گیری آن بسیار موثر است، به تحلیل این محدودیت‎ها در هریک از انواع گنبد پرداخته شده‎است.

کلیدواژه ها:

Light ، Light-opening ، Iranian brick dome ، Dome’s structure ، نور ، نورگیر ، گنبدایرانی ، سازه گنبد