بازتاب قرآن و حدیث در دفتر دوم «مقامات الابرار» محمدحسین آیتی بیرجندی

مقامات الابرار، از جمله آثار ارزشمند و منشآت زیبای دانشمند مجتهد و فقیه برجسته، محمدحسین آیتی گازاری است، که آن را در قالب مثنوی مشتمل بر پنج دفتر، به رشته ی نظم کشیده و هر دفتر را به موضوعی ویژه اختصاص داده است. آنچه در این پژوهش مورد تامل و بررسی قرار گرفته، دفتر دوم این منظومه، با عنوان «مدرسه الحکمه» می­باشد که شاعر با بهره­گیری از آیات کریمه قرآن و احادیث شریفه ی معصومین، حکمت­هایی درس­آموز و پند­دهنده به مخاطبان ارائه می­دهد. مقاله ی حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، سعی نموده به سوال محوری پژوهش،  ناظر به کنکاش لفظی و محتوایی موضوعات مواج در دفتر دوم مقامات الابرار، پاسخ دهد. نتایج پژوهش مبین این نکته است که شاعر به لحاظ ساختار، داستان «یوزاسف و بلوهر» را که علامه مجلسی از آن تعبیر به گنجینه ی حکمت نموده، در تعداد ۲۸۵۰ بیت با عناوینی متناسب تنظیم کرده و در هر قسمت به اقتضای موقعیت، تلمیحی لفظی یا محتوایی به آیات قرآن یا حدیث داشته است که بسامد لفظی آن بیش از نیمی از مجموع ابیات را دربر می­گیرد. محتوای ابیات نیز با بیشترین بسامد دربردارنده ی مضامین قرآنی و حدیثی است؛ به گونه ای که قسمت اعظم ابیات در حیطه ی موضوعات مختلف اخلاقی و تربیتی آمیخته به معانی و محتوای قرآن بیان شده است که برآیند آن در تصویر حکمت­هایی اخلاقی و تربیتی تجلی یافته و در واقع  می­توان آن را منظومه­ای بی­نظیر در باب تربیت و اخلاق برشمرد.

کلیدواژه ها:

آیتی بیرجندی ، مقامات الابرار ، قرآن ، حدیث ، حکمت