مقایسه مسالک المحسنین و سیاحت نامه ابراهیم بیگ از منظر تحلیل انتقادی با رویکرد اجتماعی

نقد مناسبات اجتماعی و به تصویر کشیدن شرایط و چگونگی گذار جامعه از بحران های تاریخی، یکی از مهم­ترین کاربرد های ادبیات است. قالب سیاحت نامه یا سفرنامه، روایتی است داستانی از مشاهدات عینی یا ذهنی نویسنده که در خلال روایت به نقد و بررسی جنبه های گوناگون اجتماعی نیز می پردازد. سیاحت نامه ابراهیم بیگ و مسالک المحسنین جزو این گروه از کتاب هاست که مدتی پیش از انقلاب مشروطه انتشار یافته و تاثیر زیادی بر جنبش مردمی در انقلاب مشروطه گذاشته است. تلاش نویسندگان در راستای آگاه سازی مردم و تطبیق مدرنیته با فرهنگ سنتی ایران، تبدیل  به جنبشی ایدئولوژیک و اصلاح طلبانه شده است. این مقاله با هدف کشف مضامین اجتماعی و انتقادی، از منظر جامعه شناسی ادبیات، به بررسی محتوایی و مقایسه ای دو اثر ذکر شده می پردازد. مهم­ترین یافته های پژوهش این است که روشنفکرانی هم­چون طالبوف و مراغه ای توانسته اند بسیاری از نظریات خود را در جامعه و در بین مردم تثبیت کنند، چرا که اساس اندیشه های خود را بر مبنای ارائه الگویی جدید از مدرنیته قرار داده اند که متناسب و سازگار با جامعه و فرهنگ ایرانی و اسلامی باشد. در این راستا نخست به توصیف وضع موجود، سپس آسیب­ شناسی آن وضعیت و بعد راه های برون رفت از آن شرایط و در پایان ترسیم وضعیت مطلوب پرداخته اند.

کلیدواژه ها:

مسالک المحسنین ، سیاحت نامه ابراهیم بیگ ، تحلیل انتقادی ، رویکرد اجتماعی ، ادبیات دوره مشروطه