تاثیرات زیست محیطی کم آبی اروندرود: نگاهی به سدسازی در ترکیه، ایران، عراق و سوریه

مطالعه حاضر به مقایسه سدسازی در چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه و اثرات زیست محیطی آنها در حوضه اروندرود پرداخته است. تحلیل ظرفیت مخازن سدهای این حوضه، از جمله سدهای آتاترک و ایلیسو در ترکیه، کرخه، دز و زنجیره کارون در ایران، موصل و حدیثه در عراق، و طبقه و تشرین در سوریه نشان می دهد که این سازه ها تاثیرات عمیقی بر جریان آب و منابع زیستی منطقه به جا گذاشته اند. ظرفیت سازه های آبی بر روی رود فرات بیش از سه برابر آورد سالیانه رود، و بر روی رود دجله حدود پنج برابر آورد سالیانه رود است. کاهش جریان دو رود دجله و فرات به سمت کشورهای پایین دست (عراق و سوریه) موجب بروز بحران های زیست محیطی و اجتماعی، از جمله کاهش کیفیت آب، مشکلات کشاورزی، زایش کانون های گردوغبار، نارضایتی های اجتماعی و معضلات اقتصادی شده است. در این بین، نقش سدهای کشور ترکیه در جلوگیری از جریان آب به سمت کشورهای پایین دست بسیار چشم گیر بوده و آسیب های جبران ناپذیری به طور مستقیم به دو کشور عراق و سوریه و عمدتا به طور غیرمستقیم به ایران وارد کرده است؛ به طوری که ظرفیت مخزن سد آتاترک در قسمت علیای حوضه فرات در کشور ترکیه به تنهایی بیش از ۵/۱ برابر ظرفیت تمام سدهای ایران در حوضه اروندرود، و ظرفیت سدهای ترکیه فقط بر روی رود فرات، در حدود سه برابر ظرفیت کل سدهای ایران است. همچنین، این تحقیق به اهمیت همکاری های منطقه ای و مدیریت پایدار منابع آبی اشاره می کند و تاکید دارد که توزیع نابرابر ظرفیت سدها می تواند به تشدید تنش های آبی و تهدیدات زیست محیطی و برخی مشکلات سیاسی و اجتماعی منجر شود. بنابراین، نیاز به راهکارهای مشترک منطقه ای بر پایه اصول حقوقی مدیریت آب در حوضه های آبریز برای حفظ تعادل اکولوژیکی و تامین نیازهای انسانی در این حوضه به طور فزاینده ای احساس می شود.

کلیدواژه ها:

سدسازی ، اروندرود ، دجله ، فرات ، اثرات زیست محیطی ، مدیریت منابع آبی