تحلیل لایحه اصلاحات ارضی در ایران: از تصویب تا واکنش ها

یکی از سیاست­های کلان و بحث برانگیز دولت پهلوی، تصویب لایحه اصلاحات ارضی در دهه ۱۳۴۰ش بود.  هدف آن تغییر ساختار مالکیت زمین و بهبود وضعیت کشاورزان بوده است. این لایحه با واکنش های مختلفی از سوی گروه های مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روبه رو شد. از یک سو، موافقان این لایحه آن را اقدامی برای کاهش فقر و ایجاد عدالت اجتماعی در روستاها تلقی می کردند و معتقد بودند که این تغییرات می تواند به نوسازی ساختار کشاورزی کشور بینجامد. از سوی دیگر، مخالفان لایحه، به ویژه مالکان و برخی نیروهای سیاسی، آن را تهدیدی برای منافع و اقتدار خود می دیدند و از پیامدهای ناخواسته آن نگران بودند. پژوهش حاضر با تحلیل عمیق دیدگاه های موافق و مخالف نسبت به اصلاحات ارضی و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی دلایل هر یک از این واکنش ها می­پردازد. سوال پژوهش حاضر این است که چه عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی موجب بروز واکنش های متفاوت به لایحه اصلاحات ارضی در ایران شد و چگونه این واکنش ها بر اجرای این لایحه تاثیر گذاشتند؟ یافته­های پژوهش حاضر نشان می­دهد  موافقان اصلاحات ارضی در دوران تاریخی موردبررسی، گروه های سیاسی مختلف در ایران از جمله مارکسیست ها بودند که هرکدام مواضع خاصی در قبال مسائل دهقانی و اصلاحات ارضی داشتند. احزاب مختلف چپ گرا در ایران، به رغم اختلافات در رویکردها و راه حل ها، به طورکلی بر ضرورت اصلاحات ارضی و تغییر در نظام مالکیت تاکید داشتند. مخالفان اصلاحات ارضی در ایران، که به طور رسمی در دهه ۱۳۴۰ ش با اصلاحات ارضی و سیاست های انقلاب سفید آغاز شد، طیف وسیعی از گروه های سیاسی و مذهبی، رهبران روحانی و شخصیت های وابسته به دربار را شامل می شد. این مخالفت ها از منظرهای گوناگون، از قانونی و اقتصادی تا مذهبی و سنتی شکل می گرفت و از گروه های مختلفی نظیر جبهه ملی، نهضت آزادی، برخی روحانیون برجسته و حتی افراد نزدیک به دربار شاهنشاهی نشات می گرفت.

کلیدواژه ها:

اصلاحات ارضی ، محمدرضاشاه ، کشاورزی ، عدالت اجتماعی ، موافقان و مخالفان