سنگ زایی و روند تکاملی اسکارن آهن پنج کوه (خاور ایران)

کانسار آهن پنج کوه در۵۰ کیلومتری جنوب خاور شهرستان دامغان واقع شده است. سنگهای آتشفشانی و آذرآواری ائوسن با ترکیب آندزیت – تراکیت، میزبان اصلی کانسار هستند. تزریق توده نفوذی با ترکیب اولیه مونزونیت کوارتزدار در بخش مرکز و جنوب این محدوده به درون توالی رسوبی آتشفشانی فوق سبب اسکارن زایی و به وجود آمدن کانسار آهن پنج کوه شده است. پیروکسن، اپیدوت و آمفیبول مهم ترین کانیهای باطله و مگنتیت (و هماتیت)، پیریت، کلکوپیریت، مالاکیت و آزوریت اجزای کانه این کانسار را تشکیل می دهند. دگرسانی گسترده سدیمی- کلسیمی که با حضور کانیهای آلبیت، اسکاپولیت، و کانیهای غنی از Ca و Mg (دیوپسید) مشخص می شود، دگرسانی پتاسیمی با گسترش محدودتر که منجر به تشکیل ارتوکلاز و بیوتیت شده است، حضور گسترده مگنتیت همراه با مقادیر فرعی پیریت و کلکوپیریت، و تشکیل مالاکیت و آزوریت در سنگهای آتشفشانی میزبان، از مشخصات مهم کانی سازی در این ناحیه می باشند. همچنین بررسیهای ژئوشیمیایی نشان می دهند که توده آذرین پنج کوه دارای مقدار بالایی  Sc, V ,Ni, SiO۲, MgO  و مقادیر پایین تری از K۲O و نسبت Rb/Sr است، ویژگیهای متاآلومین و شرایط محیطهای اکسیدی را به نمایش می گذارند. این مشخصات نشان می دهند که تشکیل نهشته موجود با کانسارهای اسکارنی همخوانی داشته و سیالهای متاسوماتیسم کننده، عامل اصلی تشکیل آن بوده اند. افزون بر این، مقایسه ترکیب میانگین عناصر اصلی و جزئی نفوذی پنج کوه با ترکیب میانگین توده های نفوذی همراه با دیگر اسکارنهای مختلف دنیا، نشانگر این است که کانسار آهن پنج کوه  تا حدی ویژگیهای اسکارنهای طلا و مس را نیز نشان می دهد و لذا پی جویی این عناصر مهم در برنامه های اکتشافی آینده پیشنهاد می شود.

کلیدواژه ها:

پنج کوه ، ایران ، کانسار آهن ، اسکارن ، دگرسانی سدیمی- کلسیمی ، دگرسانی پتاسیمی