معرفی مهم ترین صفات ریشه ای، فنولوژیک، مورفوفیزیولوژیک و زراعی موثر بر عملکرد دانه در گندم وحشی (.Aegilops tauschii L)

گندم، به عنوان یک محصول راهبردی، به دلیل گستردگی سطح زیر کشت و تعادل بین پروتئین ها و کربوهیدرات های آن، دارای اهمیت ویژه ای در تغذیه انسان است. گونه آجیلوپس تائوشی، به عنوان یکی از اجداد و دهنده ژنوم D، نقش به سزایی در تکامل گندم نان دارد. این تحقیق به منظور شناسایی مهم ترین صفات ریشه ای، فنولوژیک، مورفوفیزیولوژیک و زراعی موثر بر عملکرد دانه در ده اکوتیپ مختلف از گونه آجیلوپس تائوشی انجام شد. جهت رسیدن به هدف فوق، اکوتیپ های مذکور در طی دو سال متوالی ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶، تحت شرایط نرمال رطوبتی (۹۵ درصد ظرفیت گلدانی) در گلخانه ارزیابی شدند. تنوع ژنتیکی بالایی در بین اکوتیپ ها برای اغلب صفات مهم و مرتبط با عملکرد دانه مشاهده شد. اکوتیپ مطلوب A۱۹ دارای بیشترین و اکوتیپ های A۱۶ و A۱۷ دارای کمترین مقدار عملکرد و اجزای عملکرد دانه بودند. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که طیف مختلفی از صفات به ترتیب شامل کارایی مصرف آب دانه، ارتفاع بوته، شاخص برداشت، وزن دانه در سنبله ی اصلی، وزن سنبله ی اصلی، وزن پدانکل، تعداد سنبلچه در سنبله، طول پدانکل، وزن هزار دانه، طول دوره پرشدن دانه و وزن ساقه اصلی، بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار (p≤۰.۰۱) را با عملکرد دانه نشان دادند. این درحالی بود که، به ترتیب صفات روز تا سنبله دهی، میزان مصرف آب، روز تا گرده افشانی، وزن خشک ریشه و روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، بیشترین همبستگی منفی و معنی دار (p≤۰.۰۱) را با عملکرد دانه نشان دادند. طبق نتایج رگرسیون گام به گام، صفات کارایی مصرف آب دانه و وزن دانه در سنبله اصلی (هر دو با ضرایب رگرسیونی مثبت) و وزن خشک ریشه (با ضریب رگرسیونی منفی)، به عنوان مهم ترین صفات موثر بر تغییرات عملکرد دانه، به ترتیب وارد مدل رگرسیونی شدند. صفت کارایی مصرف آب دانه، بیشترین اثر مستقیم مثبت را بر عملکرد دانه نشان داد. همچنین صفت وزن دانه در سنبله اصلی و وزن خشک ریشه نیز به ترتیب از طریق افزایش و کاهش کارایی مصرف آب دانه، بیشترین اثر غیرمستقیم مثبت و منفی را بر عملکرد دانه نشان دادند. بنابراین ممکن است بتوان اظهار داشت که با توجه به شباهت نسبی زمینه ژنتیکی گندم زراعی با گندم گونه آجیلوپس تائوشی، به عنوان یکی از اجداد وحشی گندم زراعی، انتخاب برای مقادیر بیشتر دو صفت کارایی مصرف آب دانه و وزن دانه در سنبله اصلی و مقادیر بینابین صفات ریشه ای و فنولوژیک (بجز صفت فنولوژیک طول دوره پر شدن دانه) منجر به بهبود عملکرد گندم نان در شرایط نرمال رطوبتی می شود.

کلیدواژه ها:

Wild wheat ancestors ، Genome D ، Correlation analysis ، Regression analysis ، Causal analysis. ، اجداد وحشی گندم ، ژنوم D ، تجزیه همبستگی ، تجزیه رگرسیون ، تجزیه علیت.