طراحی فضاهای چند عملکردی شهری بر اساس معماری ایرانی -اسلامی (مطالعه موردی کلانشهرکرج )

فضاهای شهری از جمله مسائلی است که همواره ماهیت فرارشته ای به خود دیده است . به دلیل تاثیرگذاری همه جانبه طیف کثیری از مطالعات بر ساخت و طراحی و شکل گیری فضاهای شهری و تاثیر کلیه طرحهای مرتبط با مباحث کالبدی و تجسمی نظیر طرحهای معماری ، شهرسازی ، طراحی شهری بر این مساله ، ماهیت مذکور قابل درک است . معماری و شهرسازی در هر مکتب اعتقادی مبتنی براندیشه های تئوریک آن مکتب است وبنابراین آنچه که معماری و شهرسازی ایرانی -اسلامی خوانده می شود ریشه در مبانی نظری دین مبین اسلام از یکسو وفرهنگ ایرانی ناشی از زندگی دیرپای دراین پهنه از گیتی ازدیگر سو، دارد. به عبارت دیگر وجود معماری و شهرسازی کهن وباستانی سرزمین ما دردوران پیش از ظهور وبروز اسلام آموزه های مفهومی ویژهای را برای معماران این آب وخاک به همراه داشته است که پس از رواج دین اسلام در ایران این مفاهیم با استفاده از مبانی دین اسلام تکامل یافته وجلوه دیگری یافته است . در این خصوص البته بایستی دقت نماییم که مبانی اندیشه ای مسلمانان شامل دوبخش اصول پایه ای واعتقادی وفروع رفتاری است . والبته فروع رفتاری بدون پذیرش اصول دین نقص دراعتقاد تلقی می شود. به عنوان مثال اقامه نماز ناشی از پذیرش اصل توحید است وبا عنایت به اینکه عبادت وسپاس در آیین اسلام ویژه »االله« است ( الحمدالله رب العالمین ( اقامه نماز جز برای »االله« عملی باطل وبی ارزش است . شاید پرسشی که در ذهن بسیاری از علاقمندان به معماری ایرانی - اسلامی متبادر شده باشد این است که موضع ما در قبال نحوه بهره گیری از فناوریهای نوین در معماری معاصر چیست ؟ این امر بیش از هرچیز ناشی از فرافکنی افرادی است که درمقابل هیاهوی کشورهای صنعتی دچار خودباختگی بوده وتصور می کنند که بهره گیری از ارزشهای معماری ایرانی - اسلامی الزاما به معنای تکرار گذشته واحداث بناها با استفاده از الگوهای همسان معماری گذشته است . در پاسخ بایستی ابتدا ویژگیهای استفاده از فناوریهای نوین رادریابیم وسپس دراین خصوص اظهارنظر نماییم . براستی فناوری مطلوب کدام است ؟ آیا به صرف استفاده یک کشور اروپایی از یک فناوری بایستی آن فناوری را به عنوان امری مقدس نصب العین قرار داده و بدون انطباق آن باویژگیهای طبیعی، تاریخی وفرهنگی کشور خود آن را بکار گیریم؟ واقعیت امر آن است که هر فناوری جدید، زمانیمطلوب وقابل پذیرش خواهد بود که از تمامی جوانب بر نمونه های پیشین رجحان داشته باشد. به عنوانمثال اگر یک فناوری جدید تنها باعث افزایش سرعت عملیات اجرایی ساختمان شود آیا موارد دیگری نظیرمخاطرات زیست محیطی، ایمنی ساخت وساز، صرفه اقتصادی، هماهنگی با اقلیم و.... را بایستی مورد بیتوجهی قراردهیم؟ به نظرمی رسد که پاسخ این پرسش منفی است. بدیهی استکه پذیرش یا عدمپذیر ش فناوری یا مواد و مصالح ساختمانی مستلزم پاسخگویی آن به ابعاد مختلف مورد نظر ازجملههماهنگی با ویژگیهای طبیعی، تاریخی و فرهنگی محل است. بنابراین مصالح جدیدی می توانند در نظاماجرایی معماری وشهرسازی معاصر بکار گرفته شوند که اولا با ریخت کلی مصالح موجود در بخشهایفرهنگی وتاریخی شهرها همخوانی داشته، ثانیا قابل بازیافت بوده، ثالثا از نظر بافت، رنگ وجنس بابسترطبیعی و بافت فرهنگی وتاریخی کشور ما سازگاری داشته باشند و رابعا از نظر ویژگیهای فنی واجرایینظیر صرفه جویی درمصرف کارمایه )انرژی(، دوام، مقاومت در برابر فرسایندههای طبیعی، انعطاف پذیری دربرابرزلزله و..... بر مصالح مصرفی موجود برتری داشته باشد. با عنایت به آنچه گفته شدو با ملاحظه تجاربگذشته، به نظر می رسدکه بکارگیری فناوریهای جدید وتولید مصالح نوین را معطوف به مطالعه، پژوهش،آزمایش وتلاش به رفع کمبودهای موجود درمصالح بومی وافزایش قابلیتهای آنهامتناسب با نیازهایمعاصربدانیم. کما اینکه پژوهشهای مداوم انجام شده بر روی بتون )که مصالحی وارداتی ودارای مضراتفراوانی ازجمله تخریب محیط زیست، می باشد( در مراکز تحقیقاتی کشور ما که منجر به پیشرفتهای قابلتوجهی در این زمینه شده است، چنانچه برروی مصالح بومی متمرکز می شد، علاوه برحفظ ویژگیهای بومیموجب رفع نواقص احتمالی آنها نیز میگردید.