سیر تحولات نظام هندسی الگوهای خانه در معماری ایرانی (دوره قبل و بعد از اسلام) تا دوره قاجاریه

بیان مساله : تحولات تدریجی الگوی شکلی معماری بناهای مسکونی از دوره قبل از اسلام(دوره ساسانی ) بصورت کهن الگو در قالب تخت نشین و چهارصفه در کاخ ها، کاروانسراها، مساجد و بناهای مسکونی طبقه اجتماعی خاص و عام نمود یافته است و بطور تدریجی در سلسله های مختلف تاریخی تا دوره قرن چهارم هجری قمری از نظام الگوهای شکلی مشخص تبعیت نموده است . در این مقاله سعی بر تبیین سیر تدریجی طراحی چیدمان فضایی و نظم هندسی خانه های مسکونی در دورههای قبل و بعد از اسلام و شکل گیری تحولات در مسکن دوره قاجار خواهیم داشت .فرضیه پژوهش : بسیاری از بناهای تاریخی دوره قبل از اسلام و بعداز اسلام از الگوی چهارصفه به عنوان پایه شکل گیری و چیدمان فضاهای پیرامونی با کاربری متفاوت پیروی می نمایند و این در شرایطی است که در اکثر خانه های دوره قاجار پیروی از الگوی شکلی چهارصفه و حیاط مرکزی در ترکیب با هم مشاهده شده است . هدف پژوهش : از آنجایی که آخرین دوره تاریخی الگوی مسکن در مراجع و منابع را دوره قاجاریه نام برده اند، لازم است که بررسی مقتضی در خصوصیات معماری و نمونه بناهای مسکونی دوره تاریخی انجام پذیرد. از جمله موارد قابل توجه در مطالعات مربوط، عرصه بندی فضاها و کارکردهای فضایی و بررسی مولفه های نظم هندسی بنا در دوره تاریخی مذکور بوده است . بنابراین از اهداف تحقیق می توان به خوانش پلان در سیر تحولات تاریخی معماری سنتی ایران از نظر نظام هندسی و چیدمان فضایی و بازخوانی چیدمان فضایی در مسکن ایرانی از نتایج خوانش سبک زندگی دوره سنت اشاره نمود.روش پژوهش : برای رسیدن به اهداف از روش توصیفی -تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای و قیاسی بهره گرفته شده است . از نظر تاریخی نمونه بناهای دوره های قبل و بعداز اسلام که دارای کاربری کاخ و مسکونی -تشریفاتی داشته اند انتخاب شده است و مقایسه ای از نظر خصوصیات عناصر فضایی و الگوی شکلی پلان بعمل آمده است .نتیجه گیری : نتایج تحقیق نشان می دهد که نمود الگوهای شکلی از نوع چهارصفه و چهارایوانی و حیاط مرکزی در اواخر دوره قبل از اسلام با هم ترکیب شده است و در دوره بعد از اسلام در قالب الگوی شکلی فضاهای مذهبی و سپس مسکونی طبقه خواص و عوام تا دوره صفویه و قاجار)بصورت دو حیاط مجزا در فضایاندرونی و بیرونی( و فضاهای با کارکرد عرصه عمومی و خصوصی تغییر یافته است.

کلیدواژه ها:

نظم هندسی ، چیدمان فضایی ، الگوی شکلی ، الگوی توده-فضا