بررسی تطبیقی دو ترجمه از هزار و یک شب

کتاب هزار و یک شب از مهم ترین کتاب‎های کهن در زمینه‎ی قصه و افسانه است که از دیرباز مورد توجه بوده است و ترجمه‎های گوناگونی از آن صورت گرفته است. در زبان فارسی دو ترجمه مهم از هزار و یک شب صورت گرفته است که نخستین ترجمه را عبداللطیف تسوجی انجام داده است و ترجمه ی دیگر متعلق به ابراهیم اقلیدی است. با مقایسه ی این دو ترجمه تفاوت هایی تفاوت در آغاز و خاتمه‎ی کتاب، شیوه های داستان‎پردازی، مسائل اندیشگانی و اعتقادی و ترتیب و عنوان داستان‎ها دیده می شود. مهم‎ترین دلیل پدیدآمدن اختلاف میان دو ترجمه را می توان به سبب نسخه های اساسی دانست که دو مترجم برای کار خویش برگزیده اند. نسخه‎ی اساس تسوجی در ترجمه ظاهرا نسخه‎ی بولاق ۱ بوده است، در حالی که نسخه‎ی اساس اقلیدی، بولاق ۲ و کلکته و بروسلاو بوده است؛ البته اقلیدی در تصحیح خود از ترجمه ی فرانسوی و انگلیسی هزار و یک شب نیز استفاده کرده است. نکته ی دیگری که موجب تمایز این دو ترجمه شده است، برخاسته از نوع نگاه مترجمان به متن حکایت هاست. تسوجی در ترجمه ی خود در پی آن بوده است که پیرنگ اصلی حکایت را بیاورد و توجه چندانی به فضاسازی نداشته است؛ در حالی که اقلیدی در ترجمه ی خود، عنصر توصیف را به صورت جدی مورد توجه قرار داده است و همین امر موجب طولانی تر شدن متن حکایت ها و ایجاد تفاوت میان دو ترجمه شده است.