تحلیل پیوندهای زیباییشناختی شعر بازگشت و نقاشی پیکرنگاری درباری در دوره فتحعلی‎شاه قاجار (۱۱۷۶ – ۱۲۱۳ق)

یکی از مهم­ترین ویژگی­های نقاشی و نگارگری ایرانی، پیوند با ادبیات فارسی است که به شکلگیری زبان مشترک و موضوعات مشابه در این دو حوزه هنری منجر شده است. هرچند از دوره زندیه، به ویژه از اواخر آن، به دلیل تاثیرپذیری نقاشان از هنر اروپایی و ضعف نسبی شعر فارسی، پیوندهای میان این دو رو به گسست نهاد، اما طی ۳۷ سال سلطنت فتحعلی‎شاه قاجار (۱۲۱۳ - ۱۱۷۶ق)، زمینه شکوفایی و همگامی تازه­ای بین شعر و نقاشی به وجود آمد. از این رو، نگارندگان در این پژوهش با رویکرد بینارشتهای مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، ضمن توجه به شاخصه­های اشعار دوره دوم جریان بازگشت و نقاشی­های پیکرنگاری درباری، پیوندهای زیبایی­شناختی میان این دو حوزه هنری را بررسی و عوامل شکل­گیری و شکوفایی نسبی­شان در دوره فتحعلیشاه قاجار را تبیین کردهاند. مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا همچون گذشته می­توان در تصاویر و اشعار این دوره، ویژگی­های مشترکی یافت که از قواعد و پیوندهای زیباییشناختی خاصی پیروی کرده باشند؟ نتایج تحقیق نشان میدهد که نقاشان با استفاده از الگوها و معیارهای زیبایی­شناسانه ادبی و با بهره گیری از نگاه انسان­مدارانه غربی، باستان­گرایی و نیز با استفاده از موضوعات جدید، به بازنمایی تصویرسازی­های شاعرانه و توصیفات اشعار عاشقانه پرداخته­اند. به بیان دیگر، آن ها از طریق شکل و صورت، میان متن و تصویر ارتباط برقرار کردند، نه بر اساس بازنمایی موضوعات و نمایش مفاهیم متعالی و مثالی. هدف اصلی پژوهش حاضر نیز شناخت پیوندهای زیبایی­شناختی مشترک در شعر دوره بازگشت و نقاشی پیکرنگاری درباری، با توجه به نقش فتحعلی شاه در فراهم آوردن زمینه مساعد در راستای همگامی این دو حوزه هنری است.

کلیدواژه ها:

Comparative literature ، Bazgasht-e Adabi (Literary return) ، Royal court portrait painting ، Fathali Shah Ghajar ، Esthetic connections between poeryt & painting ، واژگان کلیدی: ادبیات تطبیقی ، بازگشت ادبی ، نقاشی پیکرنگاری درباری ، پیوندهای زیباییشناختی شعر و نقاشی