نگاهی تطبیقی به مفهوم موسیقی در نگرش مولوی و نیچه

یکی از مهم ترین عناصر مورد بحث در تاریخ تصوف و عرفان اسلامی، موسیقی و سماع است که از بدو شکل گیری این نهضت تا دوران شکوفایی و در نهایت، ساختار کنونی آن، موضوع موسیقی، سماع و رابطه آن با سلوک معنوی بوده است که مورد تحلیل و بررسی و نقد واقع شده و به صورت گسترده ای در ترازوی امر و نهی، تایید و تکذیب و نیز انفعال قرار گرفته است. در این میان، مولوی با رویکردی نزدیک به اصحاب سکر و با خوانشی مویدانه و تبلیغی، از این موضوع به عنوان یکی از مهم ترین ارکان سلوک و سیر الی الله یاد می کند. در فرهنگ اروپای قرن نوزدهم، نیچه با قرائتی خاص از مفهوم تعالی و حرکت تکامل انسانی، به عنوان فیلسوفی شرق زده، در تلاش برای نجات انسان از غربت و بحران بی خدایی برخاسته از ضعف کلیسا عنصر موسیقی را اصلی مهم در تکامل انسانی و نجات وی برمی شمرد که با نگرش مولوی در خویشاوندی و همسویی نزدیک قرار می گیرد. الگوواره های مشترک اندیشگانی این دو متفکر در مواردی مشتمل بر: الف. آشنایی، هم ذات پنداری و منشا جوشش؛ ب. ارتباط آن با موسیقی ازلی و نوای کائنات؛ ج. ایجاد صفای دل و تزکیه نفس؛ د. ارتباط موسیقی و زبان؛ ه. ارتباط آن با مفهوم شور و وجد و اندیشه « آری گویی»، این نتیجه را در بر دارد که خوانش این دو متفکر در منشا، هستی، کارکرد و نتیجه برآمده از مفهوم موسیقی، عموما همساز با یکدیگر به نظر می رسد و دارای همسانی و پیوند ماهوی است.

کلیدواژه ها:

Comparative literature ، music ، Rumi ، Nietzsche ، واژگان کلیدی: ادبیات تطبیقی ، موسیقی ، مولوی ، نیچه