بازشناسی و تحلیل الگوی نه گنبد در معماری ایرانی از خلال متون ادبی

منابع ادبی مهم ترین اسناد مکتوب گذشته اند که غیر از معرفی ظرایف زبان و ادب فارسی، متضمن نکاتی اند که در بازشناسی مواد مطالعاتی دیگر زمینه های پژوهشی، به ویژه هنرهای کاربردی و معماری، بسیار سودمندند. از این جنبه ادبیات و اهمیت آن، در پژوهش های معماری چندان که بایسته است، استفاده نشده؛ بر همین اساس، پاره ای از الگو های معماری گذشته با عناوینی معرفی شده اند که هرگز با نام های اصیل و نخستینشان برابر نیستند. در پژوهش پیش رو، داده های معماری موجود در برخی از منابع ادبی مربوط به سده های چهارم تا دهم هجری، با رویکرد تطبیقی بررسی شدند و به موجب آن، تعداد چشمگیری از پلان ابنیه با کارکرد تشریفاتی (داده معماری) با توصیف کاخ ها و کوشک ها در منابع ادبی (داده ادبی) تطبیق داده و تلاش شد تا الگو و کارکرد گونه ای از معماری تشریفاتی بازشناسی شود. نتایج تحقیق نشان می دهد ویژگی عمومی این گونه معماری، داشتن شکل مربع و نه بخشی است که در سده های نخستین دوران اسلامی در ادبیات معماری با جهان بینی مشخصی که این آثار را مثالی از آسمان های نه گانه دانسته اند، «نه گنبد» خوانده شده است. پیشینه این گونه مشخص معماری، یعنی نه­گنبد، به آپادانای هخامنشی بازمی گردد و با عنایت به جهان بینی اسلامی، در سده های متاخر به «هشت بهشت» معروف شده است.

کلیدواژه ها:

Literary Sources ، Data Architecture ، Extroverted Nevenary (Noh bakhshe Borongara) ، Nine-Bay (Noh Gonbad) ، منابع ادبی ، شواهد معماری ، نه بخش برون گرا ، نه گنبد