کاشی های زیرلعابی قاجاری در مسجد و امامزاده قلعه مورچه خورت

در قلعه خشتی مورچه خورت، مسجد و امامزاده ای وجود دارد که کاشی کاری ازاره های آن ها در دوره حکومت فتحعلی شاه اجرا شده است. پس از سیل سال ۱۳۳۵ش، برخی از کاشی های هر دو بنا از بدنه جدا شدند. در جریان تعمیرات سال ۱۳۷۰ش نیز تقریبا تمام کاشی های امامزاده از جا کنده شده اند. ۶۴ قطعه از آن ها را به طور نامنظم بر دیوارهای ایوان چسبانده اند، حدود ۲۵۰ قطعه را در انبار گذاشته اند، حداقل ۱۳۰ قطعه را برای تکمیل ازاره های فاقد کاشی مسجد به آنجا برده و قطعا تعدادی از بین رفته اند. این مقاله براساس مطالعه میدانی، به دنبال پاسخ به پرسش هایی چون مضامین کاشی ها، ویژگی های سبکی، شناسایی و معرفی بانی و کاشی سازان است. اهمیت این مقاله نه تنها در انتشار کاشی های جداشده از بنای امامزاده بلکه در این است که پس از انجام این پژوهش برخی از آن ها از بین رفتند. یافته ها نشان می دهد که کاشی کاری مسجد و امامزاده در سال ۱۲۳۲ق به سفارش حاجی سلیمان ابن حاجی ابراهیم انجام شده است؛ کسی که شاید بانی کاشی های ایوان قاجاری امامزاده هارون ولایت در اصفهان نیز بوده است. کاشی های مسجد عمل استاد ابوالحسن بن استاد مهدی سباج و محدود به نقوش گیاهی است. کاشی های امامزاده عمل برادرش حسن علی و دربردارنده طیف گسترده ای از نقوش گیاهی، انسانی، جانوری و معماری است و آن ها را می توان مصداق واقعی هنر عامه دوران قاجار دانست.

کلیدواژه ها:

کاشیکاری قاجار ، کاشی زیرلعابی ، مورچه خورت ، امامزاده سید علی ، مسجدجامع مورچه خورت