اسفندیار، ایزدی گیاهی؟

از مطالعه زندگی معروف ترین ایزدان گیاهی در روایات اساطیری ملل مختلف (دوموزی/ تموز، آتیس، آدونیس، دیونیزوس، ازیریس، بعل، پرسفون، بالدر) و نمودهای حماسی/ انسانی آنها (رام، حضرت عیسی(ع) و سیاوش) هجده ویژگی و بن مایه مشترک به دست می آید که آنها را می توان الگوی سرگذشت خدایان نباتی۱ نامید. این موارد عبارت است از: ۱. نقش و حضور زن ۲. رابطه مادر- همسری/ خواهر- همسری بانوان با خدایان نباتی ۳. شهریاری و نژادگی ۴. پرورش نزد دیگران ۵. تهمت و فتنه انگیزی علیه ایزدان گیاهی ۶. ارتباط با درخت/ گیاه ۷. اهمیت و تقدس درخت مرتبط با آنها ۸. ارتباط با آب ۹. ارتباط با باده ۱۰. نقش مار ۱۱. داشتن رزم افزار یا وسیله ویژه ۱۲. پیش آگاهی از مرگ ۱۳. نقش نزدیکان در خیانت و آسیب رسانی به آنها ۱۴. مجازات عاملان کشته شدن ایزدان گیاهی ۱۵. کین خواهی خون خدایان نباتی ۱۶. آیینهای سوگواری ۱۷. سوگواری طبیعت ۱۸. زندگی دوباره و رستاخیز. این مضامین که غالب آنها در سرگذشت همه یا بعضی از یازده ایزد گیاهی یاد شده و تجلیات بشری آنها تکرار می شود در زندگی و روایات اسفندیار در شاهنامه  و دیگر منابع رسمی و عامیانه/ نقالی نیز هست. بر این اساس و با توجه به چهار قرینه دیگر (معنای نام اسفندیار، احتمال پرستش او، پیوند نژادی وی با آدونیس و ارتباطش با آیینهای بهاری و باروری طبیعت) احتمال داده شده که شاید اسفندیار نیز در سرشت اساطیری و باستانی خود یکی از ایزدان گیاهی بوده که در ساختار داستانهای حماسی ایران به ویژه روایات دینی (زرتشتی) شخصیت اصلی او دچار تغییر و فراموشی شده است.

کلیدواژه ها:

Key terms: Esfandiyār ، God of Vegetation ، gods of Vegetation Pattern ، Shāhnāme. ، کلیدواژه ها: اسفندیار ، ایزد گیاهی ، الگوی سرگذشت خدایان نباتی ، شاهنامه.