بررسی وزن و تکیه وزنی اشعار کودکانه ترکی آذربایجانی بر اساس رده‎شناسی وزنی آروای (۲۰۰۹)

آروای۱ (۲۰۰۹) در کتاب به ­سوی رده­شناسی صورت­های شعری۲ از دو گروه از متخصصان نام می­برد که به مطالعات وزن‎شناسی۳ می­پردازند. گروه نخست آن­هایی هستند که صورت­های عامیانه۴ را به­صورت میدانی مطالعه می­کنند و دیگری متخصصانی­اند که صورت­های فاضلانه یا آموخته شده۵ را به­صورت کتابخانه­ای بررسی می­کنند. از دیدگاه رده­شناسی این تقسیم­بندی به این دلیل است که صورت­های عامیانه از ساختار وزنی استفاده می­کنند که بر پایه تساوی زمانی۶ است؛ یعنی ضربه­های۷ سنگین دارند که معمولا در صورت­های شعری فاضلانه وجود ندارد. درعوض، در صورت­های شعری فاضلانه، این تساوی­ها بر پایه ماده زبانی مانند هجا، تکیه، مورا و ... است. در شعر عامیانه، ماده زبانی وقتی اهمیت می­یابد که با تساوی­های زمانی ارتباط داشته باشد. رده­شناسی که آروای (۲۰۰۹) ارائه می­دهد، شامل چهار گروه وزن­شناسی زمانمند۸، وزن­شناسی نوایی۹، وزن شناسی شبه وزنی­۱۰ و وزن­شناسی بزرگ­ساختار۱۱ است. در این نوشته، وزن ۱۰۰ مصراع شعر کودکانه ترکی آذربایجانی رایج در کشور ایران را بررسی می‎کنیم و نشان می‎دهیم که شعرهای کودکانه ترکی آذربایجانی دارای وزن زمانمند هستند. این اشعار در قالب وزن‎های ارائه­شده توسط طبیب‎زاده (۱۳۸۲) از وزن‎های عامیانه فارسی قرار می‎گیرند. در قسمت دوم مقاله به بررسی تکیه وزنی این اشعار می‎پردازیم. در بررسی‎های مربوط به تکیه وزنی این اشعار بر اساس دیدگاه لازار (۱۹۸۵، ۲۰۰۷) و طبیبزاده (۱۳۹۲)، ابتدا همه مصراع‎ها را به شطرها، پایه‎های و هجاهای تشکیل­دهنده‎‎شان تقسیم کردیم. سپس، کمیت هجاهایی را که تکیه وزنی می‎گیرند بررسی کردیم. در انتها به این نتیجه رسیدیم که ۹۱% هجاهایی که در محل تکیه وزنی قرار می‎گیرند، هجای سنگین هستند و ۹% هجای سبک پایان واژه هستند که تکیه واژگانی می‎گیرند.

کلیدواژه ها:

Metrics ، Isochronous metrics ، Nursery rhymes ، Azerbaijani Turkish language ، Ictus. ، تکیه وزنی ، زبان ترکی آذربایجانی ، شعر زمانمند ، شعر کودکانه ، وزن شعر.