سابقه و سبب برگزاری سیزده بدر در سنت های ایرانی

در ایران و کشورهای متاثر از فرهنگ ایرانی، روز سیزدهم فروردین ماه هر سال مردم از خانه­ها بیرون می­روند و از بام تا شام به گردش و شادی می­گذرانند. این روز که اصطلاحا «سیزده­بدر» نامیده می­شود و یکی از مشهورترین آیین­های نوروزی است هیچ سابقه مکتوبی در منابع ادبی و تاریخی قدیمی ندارد و کهن­ترین اسناد مربوط به آن ظاهرا از دوره فتحعلی شاه قاجار است. خاطرات و سفرنامه­های عصر قاجار نشان می­دهد که هم شاه و رجال درباری و هم عامه مردم، مراسم روز سیزدهم فروردین را به­صورت رسمی و گسترده اجرا می­کردند. در باورهای باستانی ایرانیان روز «سیزدهم» تیرماه بدشگون بوده و از سوی دیگر بنا بر اقوال و احادیثی روز «سیزدهم» همه ماه­های ایرانی بد و نحس است. با این پیشینه و پشتوانه برای نحوست روز «سیزدهم»، ایرانیان دوره قاجار معتقد بودند که در روز سیزده فروردین احتمال دارد خانه­هایشان ویران شود و نیز بلاهای سال جدید در این روز تقدیر و تعیین می­شود. به همین دلیل برای در امان ماندن از زیان­های این روز و راندن نحسی آن، به دشت و باغ می­رفتند و تفرج می­کردند. محققان معاصر هم حدس­ها و نظریات گوناگونی (حداقل چهارده دیدگاه) درباره علت مراسم «سیزده­بدر» مطرح کرده­اند که از آن میان نمادینگی روز سیزدهم برای هزاره سیزدهم در باورهای ایرانی- که زمان پایان عمر دوازده هزار ساله گیتی و آغاز آشوب و تباهی نهایی است- محتمل­تر می­نماید. در نگارش این مقاله بسیاری از مآخذ ادبی و تاریخی و نوشته­ها و پژوهش­های معاصران با استقصایی تقریبا تام (در متون چاپی، پیکره­های زبانی و نرم­افزارها) بررسی و سپس بر اساس شواهد به­دست­آمده، درباره سابقه و سبب برگزاری «سیزده­بدر» بحث و نتیجه­گیری شده است.

کلیدواژه ها:

Keywords: Nowruz ، Sizdah-Bedar ، Thirteenth Safar ، Safavid Era ، Qajar Period ، Popular beliefs. ، واژه های کلیدی: نوروز ، سیزده بدر ، سیزده صفر ، عصر صفوی ، دوره قاجار ، معتقدات عامیانه.