بررسی تاثیر تقیه بر تغییر کیش و روابط فرقه ها در ایران (از ورود اسلام به ایران تا پایان دوره سلجوقی)

در قرون نخستین اسلامی، ایران شاهد تحولات گسترده ای در عرصه دینی بود، زیرا علاوه بر گرویدن ایرانیان به دین اسلام، فرقه های متعددی اعم از فرقه های اسلامی و التقاطی در ایران پدیدار شدند و برای کسب قدرت سیاسی و جلب پیروان بیشتر، با یکدیگر به رقابت و کشمکش پرداختند. چون تقیه یکی از عوامل تاثیرگذار در این تحولات و منازعات بود، در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی- استنتاجی نقش تقیه در تحولات دینی ایران در سده های نخستین اسلامی بررسی و تحلیل می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که پیروان بیشتر فرقه ها و کیش ها مانند زرتشتیان، خرم دینان، سپیدجامگان، شیعیان امامیه، اسماعیلیه، اهل سنت و برخی از شاخه های زیدیه و خوارج در مقابل خطرات و تهدیدات، به ناچار تقیه می کردند، اما برخی از فرقه ها مانند زندقه و دسته هایی از خوارج مانند ازارقه و زیدیه با تقیه مخالف بودند؛ درنتیجه، به آسانی در معرض تعقیب و شکنجه قرار می گرفتند و با سرعت بیشتری از بین رفتند. توسل به تقیه تاثیری دوگانه به دنبال داشت، زیرا برخی فرقه ها با قرار گرفتن زیر چتر تقیه، از خودشان در مقابل تهدیدات محافظت می کردند، اما تقیه در درازمدت باعث می شد هویت خود را فراموش کنند و به تدریج، کیش غالب را پذیرا شوند. این مسئله نقش مهمی در زوال دین زرتشت، خرم دینان، سپید جامگان و برخی از فرقه های مسلمان مانند حنبلی ها داشته است.

کلیدواژه ها:

تقیه ، اسلام ، تحولات دینی ، فرقه های مذهبی ، ایران