نگاهی انتقادی به کاربری خط فارسی - عربی در دست نوشته های فارسی میانه زرتشتی

پس از راه یافتن مسلمانان به سرزمین ایران و به پیروی از آن، گسترش خط و زبان عربی، ایرانیان مسلمان در سده های آغازین اسلامی یا به تعبیری پساساسانی، با پیشرفت خط و به کارگیری آن، در برخی از نوشته های خود به زبان عربی به گزارش گزاره ها یا جمله هایی از زبان فارسی (میانه یا نو متقدم) پرداختند اما ایرانیان زرتشتی و مسیحی تا چند سده پس از آن همچنان از خط پهلوی بهره گرفتند و به نظر می رسد که ایرانیان یهودی نیز با خط خود یعنی عبری - آرامی (که پیشتر از آن برای نوشتن زبان عبری و آرامی یهودی بابلی بهره می بردند) به نوشتن فارسی (میانه یا نو متقدم) پرداخته اند و همگی در یک بازه زمانی هماهنگ با هم از سنت نوشتاری پیشین به سنت نو نرسیده اند. در این پژوهش، برخی از بازتاب های درزمانی همسایگی زبانی و سنت نوشتاری پهلوی در کنار عربی بررسی شده است و نویسنده کوشیده است تا برای نخستین بار این بازتاب ها را در کنار هم گردآورد، با این دیدگاه که بر مبنای آن دیدگاه روشنتری نسبت به این پدیده به دست آید. این بررسی نشان می دهد که اگرچه از همان آغاز روزگار اسلامی واژه های کم شماری از زبان عربی به زبان پهلوی راه یافته اند اما این روند ادامه پیدا کرده و حتی به ساخت هزوارش های عربی در فرهنگ پهلوی انجامیده است. از سوی دیگر نوشتن برخی واژه ها به خط فارسی - عربی به ساخته شدن واژه های تازهای انجامیده است که یکی از چالش های پیشروی ایرانیان هم در خواندن نوشته های گذشته به خط پهلوی و هم دگرگون کردن آن به خط فارسی - عربی بوده است.

کلیدواژه ها:

پهلوی ، نسخه شناسی زرتشتی ، هزوارش ، فارسی نویسی ، خط