شگردهای روایت خودخطابی و انگیزه های آن در دیوان پروین اعتصامی

روایت خودخطابی، گونه ای از روایت پردازی است که نویسنده یا شاعر خویشتن را در متن خطاب قرار دهد. این گونه روایت پردازی مختص ادبیات داستانی است که به صورت حدیث نفس نمایان می شود و نویسنده در جایگاه یکی شدن با راوی به انحاء و انگیزه های مختلف خود را مورد خطاب قرار می دهد و در باب موضوعات بیشتر روانی با خویشتن سخن می گوید. این شگرد در ادبیات داستانی ذیل روایت های جریان سیال ذهن پدید آمد، اما این نوع روایت پردازی در شعر فارسی و در صنعت تخلص نیز به کمال رسیده است. ساختار شعری در دیوان پروین اعتصامی نشان می دهد که شاعر در بیت آخر (تخلص) خود را خطاب قرار داده است. این روش اگرچه در شعر فارسی تاریخچه ای بس کهن دارد، اما هدف این پژوهش بررسی ابعاد کارنشده این روش، ذیل روایت خودخطابی و انگیزه های آن در دیوان پروین است. بررسی اشعار پروین (قصاید، مثنوی ها و قطعات) نشان می دهد که خودخطابی شاعر در بیت آخر، صرفا به جهت ایفای نقش مالکیت شعر به نام خویشتن نبوده است، بلکه یک شگرد روایی و شبکه ارتباطی بین اجزای مختلف روایت تشکیل داده است که هم منجر به ساختارهای روایی متعددی گردیده و هم فراتر از تخلص، انگیزه هایی معنادار در پس آن نهفته است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که انگیزه های خودخطابی در شعر پروین به چهار روش: ارتباط با مضمون اصلی، ارتباط با کنشگر اصلی، حدیث نفس به جهت تسکین و اعتراض اجتماعی در قالب مثل سایر نمود یافته است.

کلیدواژه ها:

خودخطابی ، انگیزه های ثانوی ، شگردهای روایی ، اعتراض اجتماعی ، پروین اعتصامی