ماتریالیسم فرهنگی: چهارچوبی برای تحلیل مقاومت جوینی در برابر مغول

چکیدهماتریالیسم فرهنگی یکی از زیرشاخه های اصلی مطالعات فرهنگی در ادبیات است. از منظر ماتریالیست های فرهنگی، ایدئولوژی هراندازه هم قدرتمند باشد، به طور کامل نافذ نیست؛ شاعران و نویسندگان می توانند در تقابل با هژمونی غالب فرهنگی و سیاسی، به کنشگری و مقاومت فرهنگی بپردازند. فرهنگ مسلط به صورت کامل به اهداف خود دست نمی یابد. شاخص ترین مولفه های ماتریالیسم فرهنگی عبارت اند از: الف. پیوستگی متن ادبی با زمینه تاریخی. ب. آسیب پذیری ایدئولوژی مسلط و اتخاذ رویکرد مقاومت. ج. گفتمان سازی یا تقویت گفتمان در متن ادبی. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی دلایل مقاومت و کنشگری عطاملک جوینی در برابر حکومت مغول را برمبنای نظریه ماتریالیسم فرهنگی بررسی می کند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نظریه ماتریالیسم فرهنگی چهارچوب مناسبی برای تحلیل مقاومت عطاملک جوینی در برابر مغول فراهم می کند. جوینی به مثابه یک نویسنده و کنشگر فرهنگی- سیاسی، علی رغم همکاری با مغول ها، در گفتمان فرهنگی- سیاسی مغول ها قرار ندارد و از تفکر مستقل برخوردار است. او در اتخاذ چنین رویکردی تنها نیست و با سعدی، سیف فرغانی، خواجوی کرمانی و عبید زاکانی در یک گفتمان قرار دارد. مهم ترین دلایل کنشگری جوینی و مقاومت او در برابر قدرت مغول عبارت اند از: الف. متکی بودن مغول به قدرت سخت در تقابل با قدرت نرم فرهنگی- ادبی ایران. ب. تناقض ها و شکاف های درونی ایدئولوژی مغول و اقتضای اتخاذ رویکرد مقاومت. ج. زنده بودن گفتمان ظلم ستیزی و وطن دوستی در طول تاریخ ادبیات فارسی.

کلیدواژه ها:

"ماتریالیسم فرهنگی" ، "مقاومت" ، "عطاملک جوینی" ، "کنشگری" ، "مغول"