بررسی وضعیت تولید علم ایران در نمایه استنادی علوم پس از انقلاب اسلامی (۱۹۸۰-۲۰۱۶) و عملکرد آن در عرصه علم جهانی

هدف: هدف از این پژوهش بررسی وضعیت تولید علم ایران در حوزه علوم طی سال ها پس از انقلاب اسلامی و مقایسه آن با وضعیت تولید علم جهان، همچنین تعیین سهم ایران از تولید علم جهان در حوزه علوم و هر یک از رشته های زیرمجموعه آن (شاخه های ۲۲گانه علوم) در کشور در همین مدت است. روش شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی علم سنجی است. جامعه مورد پژوهش شامل کلیه تولیدات علمی نمایه شده ایران و جهان در نمایه استنادی علوم (SCI) در سال های ۲۰۱۶-۱۹۸۰ بوده است. تعداد کل تولیدات علمی ایران در حوزه علوم طی دوره مورد مطالعه ۲۶۷۶۲۶ مدرک و تعداد کل تولیدات علمی جهان در همین مدت به میزان ۴۰۲۹۷۷۴۷ مدرک است که به شیوه سرشماری تمامی آنها مورد مطالعه قرار گرفتند.     یافته ها: نتایج بررسی شاخص  Yiکه به وضعیت شاخه های مختلف علوم در یک کشور می پردازد نشان داد که به ترتیب شاخه های شیمی (با ۹۵. ۱۶ درصد کل تولید علم ایران)، پزشکی بالینی (با ۸۴. ۱۴ درصد کل تولید علم ایران)، مهندسی (با ۸۰. ۱۲ درصد کل تولید علم ایران)، فیزیک (با ۷. ۸ درصد کل تولید علم ایران) و علوم مواد (با ۲۰. ۷ درصد کل تولید علم ایران) در بین شاخه های ۲۲گانه عملکرد بهتری نسبت به دیگر شاخه ها داشته اند و این ۵ شاخه بیشترین سهم را از تولید علم ایران به خود اختصاص داده اند. شاخص Xi که به بررسی وضعیت سهم یک کشور از تولید علم جهان در هر یک از شاخه های مختلف علوم می پردازد نیز نشان داد که به ترتیب شاخه ریاضیات (۶۶. ۰ درصد)، مهندسی (۶۳. ۰ درصد)، شیمی (۵۷. ۰ درصد) و علوم کشاورزی (۵۳. ۰ درصد) بالای ۵۰. ۰ درصد بوده و در سایر حوزه ها کمتر از ۵۰. ۰ درصد بوده است. نتایج شاخص فقر علمی (Sx) که برای محاسبه عملکرد نسبی کشورها با توجه به درصد جمعیت آن کشور از کل جمعیت جهان به کار می رود نشان داد که در سال های ۱۹۸۰-۲۰۰۹ وضعیت ایران در تک تک شاخه های موضوعی بیست و دوگانه زیر خط فقر علمی (زیر یک درصد) بوده است؛ اما از سال ۲۰۰۹ به بعد به بالای ۱ درصد رسیده و درواقع بالای خط فقر علمی قرار گرفته است و حتی در برخی حوزه ها به بالای ۲ درصد رسیده است. بررسی این شاخص در تمام حوزه ها در کشور از سال ۱۹۸۰ -۲۰۱۶ نیز نشان داد که این شاخص از ۱۹. ۱ درصد در سال ۲۰۰۹ به حدود ۲ درصد (۹۹. ۱ درصد) در سال ۲۰۱۶ رسیده است. نتیجه گیری: به نظر می رسد به دلیل ماهیت و مزایای اشتراک گذاری داده های پژوهشی در تولید علم و توجه جوامع علمی به این پدیده، در آینده ای نزدیک شاهد تمایل بیشتر پژوهشگران و جوامع علمی به اشتراک گذاری داده های پژوهشی در جهان و توجه بیشتر به الزامات فنی، فرهنگی و ساختاری مورد نیاز توسط ذی نفعان این حوزه باشیم.

کلیدواژه ها:

Scientific production ، Iran ، Yi Indicator ، Xi Indicator ، Scientific Poverty Index