بررسی رابطه بین سلامت معنوی و مصرف آب در بین جامعه محلی گرگان

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: دین به عنوان یک باور عمومی همواره نقشی اساسی در تکوین و تحکیم نهادهای اجتماعی داشته است. از خلقت آدم تاکنون، دین نه‎تنها به عنوان یک راهنمای فردی، بلکه به عنوان معیاری برای تنظیم رفتارهای اجتماعی عمل کرده و در حوزه های مختلف، از جمله مدیریت منابع طبیعی، نقش مهمی ایفا کرده است. یکی از الگوهای جالب توجه در ارتباط دین و طبیعت، رابطه ای است که براساس اهمیت و تقدس آب در آموزه های دینی شکل گرفته است. در این چارچوب، آب به عنوان نمادی از پاکی، خلوص و سلامت معنوی معرفی شده است. بر اساس این الگو، سلامت معنوی که به‎معنای اتصال عمیق به ارزش های دینی و الهی است، نقشی کلیدی در تنظیم روابط تربیتی، دینی، مدنی و فردی ایفا می کند. با وجود اهمیت فراوان این موضوع، تحقیقات اندکی در خصوص نقش باورهای دینی در مصرف منابع طبیعی، به ویژه در جوامع اسلامی، صورت گرفته است. علت این کمبود، چالش های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با مطالعه این قبیل موضوعات است که اغلب محققان از آن اجتناب کرده اند. در حقیقت، باورها و نگرش های دینی افراد به طور طبیعی از طبیعت و منابع آن الهام گرفته است و در این میان آب یکی از حیاتی ترین عناصر طبیعی به‎شمار می رود که نقشی کلیدی در حیات و بقای بشریت دارد. دین اسلام به ویژه در آموزه های قرآنی، بارها و بارها بر اهمیت حفاظت و صرفه جویی در مصرف آب تاکید کرده است. قرآن کریم آب را مایه حیات دانسته و بر لزوم مراقبت از این نعمت الهی تاکید کرده است. در کنار این آموزه ها، باورهای دینی همواره نقشی محوری در شکل گیری نگرش ها و رفتارهای افراد ایفا کرده اند. یکی از این باورها، که به عنوان بخشی از دینداری شناخته می شود، مفهوم سلامت معنوی است. سلامت معنوی به‎معنای پیوند عمیق افراد با آموزه های دینی است که می تواند آن ها را به استفاده مسئولانه تر از منابع طبیعی، از جمله آب، سوق دهد. این ارتباط نه‎تنها در رفتارهای عبادی و مناسکی افراد قابل مشاهده است، بلکه در جنبه های روزمره زندگی، همچون تعاملات اجتماعی و نحوه استفاده از منابع طبیعی نیز تاثیرگذار است. با این‎حال، کمتر پژوهشی به طور خاص رابطه بین سلامت معنوی و مصرف بهینه آب را، به ویژه در جوامع اسلامی، بررسی کرده است. پیچیدگی های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با مطالعه چنین موضوعاتی همواره چالش برانگیز بوده است و این امر سبب شده که کمتر پژوهشی در این زمینه انجام گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر با در نظر گرفتن نقش آب و ارتباط آن با باورهای دینی و سلامت معنوی، به بررسی رابطه بین نگرش مذهبی، سطح درآمد و میزان مصرف آب در جامعه شهرستان گرگان پرداخته است. هدف این مطالعه یافتن پاسخی برای این پرسش است که آیا بین نگرش های مذهبی افراد و میزان مصرف آب آن ها رابطه ای وجود دارد یا خیر؟ همچنین، این پژوهش به بررسی تاثیر متغیرهای دیگری همچون جنسیت، سطح درآمد، تعداد اعضای خانوار و وضعیت شغلی بر میزان مصرف آب پرداخته است. مواد و روش ها: این مطالعه از نوع توصیفی- همبستگی بوده و جامعه آماری آن شامل ساکنین شهری شهرستان گرگان در سال ۱۴۰۰ است. از این جامعه آماری، حدود ۱۰۰ نفر به‎روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. انتخاب این نمونه ها به گونه ای بوده که از بین جوامع مختلف شهری گرگان گزینش شده اند تا تنوع در خصوصیات جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی حفظ شود. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه های معتبر و استاندارد استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها شامل پرسش نامه نگرش سنج باور دینی، پرسش نامه سلامت معنوی و پرسش نامه مالی بود. پرسش نامه سلامت معنوی پولوتزین و الیسون که شامل ۲۰ سوال است، به منظور سنجش دو بعد سلامت مذهبی و سلامت وجودی طراحی شده است. این پرسش نامه نمره کلی سلامت معنوی فرد را از ۰ تا ۱۰۰ تعیین می کند. پرسش نامه دوم به سنجش نگرش افراد نسبت به مصرف آب و گرایش آن ها به صرفه جویی پرداخته است. این پرسش نامه نیز شامل ۲۱ سوال است که ابعاد شناختی، عاطفی، رفتاری و مسئولیت پذیری افراد را در ارتباط با مصرف آب مورد ارزیابی قرار می دهد. روایی این ابزارها از طریق اعتبار محتوا و پایایی آن ها از طریق ضریب آلفای کرونباخ با مقادیر ۰/۸۲ برای سلامت معنوی و ۰/۹۴ برای پرسش نامه گرایش به صرفه جویی آب تایید شده است. برای تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS استفاده شد. ابتدا از روش های آمار توصیفی برای توصیف متغیرهای جمعیتی و شاخص های مورد مطالعه (میانگین، انحراف معیار و درصدها) بهره گرفته شد. سپس، از روش های آمار استنباطی از جمله ضریب همبستگی اسپیرمن و تحلیل رگرسیون چندمتغیره برای بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل (سلامت معنوی، جنسیت، درآمد، تعداد اعضای خانوار و وضعیت شغلی) و متغیر وابسته (مصرف آب) استفاده شد. سطح معناداری در این مطالعه ۰/۰۵ در نظر گرفته شد و تمامی اصول اخلاقی، شامل رضایت آگاهانه شرکت کنندگان و حفظ محرمانگی اطلاعات، رعایت شده است. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان داد که بین سلامت معنوی و مصرف آب رابطه ای مثبت و معنادار وجود دارد. این بدان معناست که افرادی که از سلامت معنوی بالاتری برخوردار بودند، تمایل بیشتری به صرفه جویی در مصرف آب نشان دادند. همچنین، رابطه معناداری بین میزان مصرف آب و سن افراد مشاهده شد. افراد مسن تر نسبت به جوانان تمایل بیشتری به صرفه جویی در مصرف آب داشتند. تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان داد که سلامت معنوی و سن دو متغیر اصلی پیش بینی کننده رفتارهای صرفه جویی در مصرف آب هستند. به بیان دیگر، افزایش سلامت معنوی و همچنین افزایش سن افراد به طور معناداری با افزایش تمایل به مصرف بهینه آب همراه است. سایر متغیرهای جمعیتی نظیر جنسیت، سطح درآمد، وضعیت شغلی و تعداد اعضای خانوار تاثیر معناداری بر مصرف آب نداشتند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که ارتقای سلامت معنوی می تواند به بهبود رفتارهای مرتبط با مصرف آب و کاهش هدررفت منابع آبی منجر شود. این تاثیر به ویژه در میان افرادی که سن بالاتری دارند، مشهودتر است. نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که سلامت معنوی به عنوان یک عامل مهم و تاثیرگذار، نقشی کلیدی در بهبود رفتارهای مصرفی آب ایفا می کند. تقویت سلامت معنوی و باورهای دینی در جامعه، به ویژه در مناطق خشک و کم آب، می تواند به عنوان راهکاری موثر برای مقابله با بحران آب و مصرف بهینه منابع طبیعی مطرح شود. همچنین، یافته ها حاکی از آن است که افزایش سن به عنوان عاملی مهم در کاهش مصرف آب و گرایش به صرفه جویی موثر است. بنابراین، آموزش و ترویج مفاهیم دینی مرتبط با صرفه جویی و حفاظت از منابع طبیعی، به ویژه از طریق نهادهای دینی و آموزشی، می تواند نقشی مهم در تغییر الگوی مصرف آب در جامعه داشته باشد. به طور کلی، نتایج این پژوهش نشان می دهد که ارتقای سلامت معنوی از طریق آموزش و آگاهی بخشی می تواند به کاهش مصرف بی رویه آب و حفاظت بهتر از منابع طبیعی منجر شود. این امر به ویژه در جوامعی که با بحران کمبود آب مواجه هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است و نیازمند توجه بیشتر سیاست گذاران و برنامه ریزان فرهنگی و آموزشی است.

کلیدواژه ها:

Gorgan City ، Religious Beliefs ، Spiritual Health ، Water Consumption ، باورهای دینی ، سلامت معنوی ، شهر گرگان ، مصرف آب