تحلیل انتقادی ماهیت و عوامل موثر بر خلق در مکتب اخلاقی ابن سینا

بررسی خلقیات با نگاه وجودشناختی امری حائز اهمیت است. براساس این نگاه جایگاه خلقیات در نفس و تاثیر آن در ساحات نظر و عمل ازمنظر فلسفی تبیین می ­شود. این مقاله درنظردارد ازنظر ابن سینا به این بحث بپردازد. ازنظر وی حقیقت خلقیات در رابطه ای که نفس با بدن ازطریق قوا دارد، شکل می­ گیرد. اگر عقل عملی نسبت به قوای حیوانی واجد هیئت استعلائی باشد، نفس واجد ملکه توسط می­شود و اگر هیئت استعلائی متعلق به قوای حیوانی باشد، ملکه افراط یا تفریط بر نفس عارض می­ شود. این عروض به واسطه عقل فعال و با سه علت معده اعتیاد، مزاج و اجتماع انجام می­ گیرد و در ساحت های نظری و عملی نفس اثرگذار است. در حیطه نظر اگر تزکیه نفس صورت گرفته باشد، نفس آمادگی بیشتری برای دریافت معقولات پیدامی­ کند و در حیطه عمل، شکل گیری خلقیات منجر به استمرار فعل و شکل گیری عادات می­ شود که این عادات می­ تواند تعیین کننده خلقیات بعدی باشد. ابن سینا علی رغم بیان دقیق تری که نسبت به حکمای گذشته از این بحث دارد، ازآنجاکه نفس را مجرد محض و تحولات نفس را از نوع تحولات عرضی می­ داند، نمی­ تواند تبیین مناسبی از نحوه استکمال انسان ازطریق خلقیات ارائه دهد.

کلیدواژه ها:

خلقیات ، ملکات عملی ، هیئت استعلایی ، هیئت انقیادی ، ابن سینا