تدوین مدل مفهومی مدیریت کلاس اثربخش به روش فراترکیب

زمینه و هدف: چالش عمده­ای که معلمان تازه­کار با آن مواجه هستند، ناتوانی آنها برای حفظ کنترل کلاس درس است و رایج­ترین درخواست معلمان برای کمک بیشتر با مدیریت کلاس درس ارتباط دارد. هدف اصلی پژوهش حاضر تدوین مدل مفهومی مدیریت کلاس اثربخش به روش فراترکیب برای مدارس ابتدایی بود. روش: این پژوهش با رویکردی کیفی و به روش فراترکیب انجام گرفت. جامعه پژوهش شامل تمامی مطالعات و گزارش­های پژوهشی اعم از مقالات و پایان­نامه­های فارسی و انگلیسی مرتبط با حوزه مدیریت اثربخش در کلاس درس بود. برای نمونه­گیری، ۱۴۰ مقاله با استفاده از کلیدواژه­های مرتبط و از طریق پایگاه­های علمی معتبر و مرور یافته­های پژوهش در سال­های  ۱۹۷۰ م. تا ۲۰۲۳ م. انتخاب شد و نمونه­گیری در ابتدا با مطالعه ۳۵۰ پژوهش آغاز شد و در مرحله اول پس از بررسی عناوین مطالعات، ۹۷ مطالعه که نامرتبط با پژوهش حاضر بود، حذف شدند و ۲۵۳ مطالعه باقی ماند. در مرحله دوم چکیده مطالعات مورد بررسی قرار گرفت و ۷۳ مطالعه نامرتبط با پژوهش حاضر حذف شدند و ۱۸۳ مطالعه باقی ماند؛ سپس در مرحله آخر بعد از بررسی محتوا، ۴۳ مطالعه نامرتبط با پژوهش حاضر حذف شدند و درنهایت ۱۴۰ واحد مطالعاتی انتخاب و بررسی شد. برای کسب قابلیت اعتبار، کلیه کدگذاری­ها و طبقات اولیه به خبرگان (اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران) ارسال و از نظرات تاییدی و تکمیلی آنها در کلیه مراحل کار در جهت پیاده­سازی، کدگذاری و تدوین مدل مفهومی استفاده شد و درنهایت، برای تجزیه وتحلیل کیفی داده­های پژوهش حاضر از کدگذاری ۳ مرحله­ای اشتراوس و کوربین (۱۳۹۵) استفاده شد. یافته­ها: بنابر یافته­های به دست آمده در این پژوهش، مدلی مفهومی از مدیریت کلاس در مدارس ابتدایی براساس اصول و راهبردهایی اثربخش ترسیم شد. نتایج نشان داد که مدل شامل ۴ دسته اصول مدیریت اثربخش و ۲ دسته راهبرد مدیریت اثربخش است؛ اصول اثربخش شامل توسعه فردی (خوداثربخشی، خودنظارتی، خویشتن­داری، مهارت ارتباطی، خودباوری، خودمدیریتی، تصمیم گیری مستقلانه)؛ تامین نیازهای روان شناختی (توانمندی در روابط انسانی، داشتن استقلال، قابلیت­ها و شایستگی­ها)؛ حقوق فردی و جمعی (تعهدپذیری، احترام به حقوق فردی و دیگران)؛ ارتقای موفقیت تحصیلی (تشویق، رشد و موفقیت تحصیلی، فرصت برابر آموزشی، احساس دل بستگی) و راهبردهای مدیریت اثربخش (ایجاد جو حمایتی، مدیریت استرس، تفویض اجرای امور کلاس، شناخت دانش­آموزان و توجه به آنها، گرایش به مشارکت در یادگیری، طراحی دستیابی به موفقیت، آموزش مهارت­های کاربردی، تعیین اهداف، حق رای و انتخاب) به راهبردهای تقویتی (انگیزش، مباحثه و مناظره، جلسه کلاسی دانش افزایی، سنجش رفتار، تصمیم گیری مشارکتی) طبقه­بندی شد. نتیجه­گیری: براساس یافته­ها می توان نتیجه گرفت با تقویت راهبردهای اثربخش مدیریت کلاس معلمان، رشد و موفقیت دانش­آموزان فراهم می­گردد. با به کارگیری نتایج این مطالعه می توان به فهم بهتری از اصول مدیریت کلاس اثربخش در مدارس دست یافت و درنهایت، به توسعه و پیشرفت دانش­آموزان کمک کرد.

کلیدواژه ها:

روش ، متاسنتز ، مدل ، مدیریت کلاس ، دوره ابتدایی