از هژمونی تا پساهژمونی: مقایسه دیدگاه آنتونیو گرامشی و اسکات لش

مفهوم هژمونی و پساهژمونی در علوم اجتماعی و انسانی به طور گسترده شناخته شده و بسته به رشته ها و زمینه های ملی، تعاریف مختلفی دارد. هژمونی به وضعیتی اشاره دارد که در آن ائتلافی موقت از برخی گروه های اجتماعی به اقتدار اجتماعی تام بر سایر گروه ها منجر می شود. گرامشی به عنوان نظریه پرداز برجسته در این زمینه معتقد است طبقه حاکم باید علایق گروه های فرودست را مدنظر داشته باشد تا به یک موازنه منطقی برسد. لش  نیز به عنوان نظریه پرداز مهم در زمینه پساهژمونی با ایجاد تغییری که در توصیف قدرت ایجاد کرده  مفهوم هژمونی را به چالش می کشد. از اینرو در مقاله حاضر به مقایسه دیدگاه های گرامشی و لش از منظر زمینه تاریخی، چارچوب های نظری، ماهیت قدرت، پویایی فرهنگی و مکانیسم های حکمرانی با روش مقایسه کتابخانه­ای و اسنادی پرداخته خواهد شد. تحولات مدرن بر توزیع قدرت و هژمونی تاثیر گذاشته و به ظهور دینامیک های جدیدی از هژمونی و پساهژمونی منجر شده است. هژمونی بر تسلط ایدئولوژی های طبقه حاکم تاکید دارد، در حالی که پساهژمونی بر سیالیت روابط قدرت و نقش فعال افراد و جوامع در مقاومت و خلاقیت تمرکز می کند. ۱. مقدمه و بیان مسالههژمونی مفهومی است که در علوم اجتماعی و انسانی در سطح جهانی به رسمیت شناخته شده و کاربرد گسترده ای پیدا کرده است و بسته به زمینه های رشته ای و ملی، تعابیر گوناگون و گاه متناقض دارد. در اوایل قرن بیست و یکم، ارتباط و انسجام مفهوم هژمونی مورد بررسی قرار گرفته است. نظریه های مختلفی از «پساهژمونی» پدیدار شده اند که به دنبال ارائه تحلیل سیاسی واقع بینانه ای هستند که هژمونی زمانی ارائه می­کرد. اصلی­ترین نظریه پرداز در زمینه پسا هژمونی اسکات لش  به شمار می­آید. لش اعتقاد دارد هژمونی اغلب از طریق «نظم نمادین» کار می­کند. این امر میزان زیادی سلطه را از طریق ضمیر ناخودآگاه فرض می کند. هدف این مقاله ارائه یک ارزیابی کلی از «هژمونی از منظر آنتونیو گرامشی به ویژه از کتاب (دفترچه­های زندان )» و «پسا هژمونی از دیدگاه اسکات لش به ویژه در مقاله (قدرت پس از هژمونی) او می­باشد. ۲. ادبیات پژوهشگرامشی نیز مانند بسیاری از نظریه پردازان هم عصر خود می­کوشید تا احکام مارکسیستی را اصلاح کند. وی معتقد است ،فرهنگ استقلال نسبی دارد و تکامل افکار و اندیشه ها یا روبناهای فکری می­تواند همزمان هم شیوه ی تولید و هم روبناهای فکری جامعه را تغییر دهد.(هالوب  ۱۹۹۲ : ۷۳).میدهد از نظر گرامشی هژمونی جدا از اعمال زوری است که توسط قوای دولت انجام می­شود طبقه ی حاکم ممکن است اجماع بر سر قدرت خود را از طریق وسایل ایدئولوژیک تامین کند.از نظر گرامشی لازمه ی هژمونی جامعه ی مدنی است و آن را در برابر دولت سرکوبگر قرار می­دهد. گرامشی از ایستگاه های تلویزیونی خانواده مدرسه کلیسا روزنامه ها و غیره به دستگاه­های هژمونی یاد می­کنند که افراد را به جای سرکوب به قدرت حاکم پیوند می دهند از نظر وی سرکوب و تحکم به دولت اختصاص دارد ولی هژمونی مخصوص جامعه ی مدنی است. (اندرسون، ۱۹۷۶، ۵۳).پسا هژمونی در نظریه های لش با تاکید بر ماهیت غیرمتمرکز و پراکنده جامعه معاصر، مفاهیم سنتی قدرت و کنترل را به چالش کشیده می­شود و فراتر از ایده یک هژمونی مسلط است تا چگونگی عملکرد نیروهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را کار لش بر ظهور فناوری های اطلاعاتی و تاثیر آن ها بر ساختارهای اجتماعی متمرکز است و تغییر از سلسله مراتب پایدار به سیستم های پویا و خودسازمان دهنده را برجسته می کند. در عصر پسا هژمونیک، مفهوم بی واسطه است و ارزش ها و واقعیت ها به عنوان داده های حسی خام در مقابلمان قرار می گیرند.پساهژمونی از نظر «ارتباطات» بهتر درک شد. سرانجام، پوزیتیویسم عصر هژمونی، جای خود را به تجربه گرایی پساهژمونیک می دهد.(اسکات لش، ۲۰۰۷). ۳. روش شناسیروش پژوهش حاضر اسنادی است که از پایگاه های مختلفی برای جمع آوری داده استفاده گردیده است. از کتاب ها و مقالات به روز، کتاب ‎های رفرنس و مقالات نوشته شده توسط نظریه پردازان اصلی در پژوهش، به منظور جمع آوری داده های دقیق و بدون ابهام استفاده گردیده است. ۴. یافته­ هاگرامشی مفهوم هژمونی را بر اساس نقش فرهنگ و ایدئولوژی در حفظ قدرت طبقه حاکم توسعه داد.هژمونی از طریق رضایت به جای اجبار اعمال می شود و نهادهای فرهنگی و رسانه ها نقش مهمی دارند.گروه های زیردست می توانند با مقاومت فرهنگی و اجتماعی به چالش کشیدن ساختارهای قدرت بپردازند. لش مفهوم پساهژمونی را با توجه به تکه تکه شدن و تمرکززدایی قدرت در جامعه معاصر مطرح کرد.در پساهژمونی، قدرت در چندین سایت و شبکه مختلف توزیع می شود و رسانه های دیجیتال و جهانی شدن نقش مهمی دارند بازیگران مختلفی برای کنترل و رقابت بر سر قدرت درگیر هستند. ۵. بحث و نتیجه گیرینظریات گرامشی و لش درباره قدرت و هژمونی، با وجود شباهت ها، تفاوت های مهمی دارند. گرامشی، فیلسوف مارکسیست، مفهوم هژمونی را مطرح می کند که بر اساس آن طبقه حاکم از طریق نهادهای فرهنگی و رسانه ها قدرت ایدئولوژیک خود را حفظ می کند. او به نقش نهادهای متمرکز و تاثیر ایدئولوژی های طبقه حاکم در کنترل اجتماعی اشاره دارد. لش، مفهوم پساهژمونی را معرفی می کند که به پویایی های قدرت در عصر دیجیتال می پردازد. او معتقد است که قدرت در جوامع معاصر پراکنده و سیال شده و از طریق شبکه ها و پلتفرم های دیجیتال اعمال می شود. این تحولات، فضاهای جدیدی برای مقاومت و خلاقیت فراهم می کنند و ایدئولوژی مسلط یا طبقه حاکم را به چالش می کشند.در مجموع، مقایسه بین هژمونی گرامشی و پساهژمونی لش، تغییرات مهمی در نحوه توزیع و اعمال قدرت نشان می دهد. گرامشی بر کنترل از طریق نهادهای متمرکز تاکید دارد، در حالی که لش بر پراکندگی قدرت و نقش فعال افراد و جوامع در عصر دیجیتال تاکید می کند. پساهژمونی، با توجه به تمرکززدایی و عاملیت بیشتر افراد، بینش های جدیدی در مورد چالش ها و فرصت های تغییر اجتماعی ارائه می دهد.

کلیدواژه ها:

هژمونی ، پسا هژمونی ، آنتونیو گرامشی ، اسکات لش ، مقایسه نظری