نگاهی تطبیقی به راز پنهان هندسه ی مقدس در معماری مسجد امام اصفهان ومسجد وکیل شیراز

هندسه یکی از بنیان های هنر و معماری سنتی ایران است که در سراسر آثار فاخر به جای مانده از گذشته می توان ،نمودهایی از آن را مشاهده کرد .این مهم در معماری اهمیت بیشتری می یابد زیرا مبنای کار معماری «ساختن» است و برای ساختن لازم است از یک هندسه و نظم دقیق استفاده شود.یکی از راز آمیزترین و گسترده ترین تزیینات آثار معماریدوره اسلامی به ویژه مساجد، نقوش هندسی است. استفاده ازترسیمات هندسی در هنر و معماری ایران سابقه ای طولانیدارد. طرح مایه ها ی هندسه ی مخصوصا پ س از اسلام، برای معی ن کردن اندازه های بنا و به دست آوردن تناسباتمطلوب مورد استفاده قرار گرفته است. این نسبت ها آن دسته از روابط هندسی هستند که ریشه ای غیر مادی دارند و بهجهت آنکه از اصول روحانی و مافوق طبیعی با اعتقاد بر مقدس بودن موضوع خود پیروی می کنند و دارای یک زباننمادین و ویژگی های روحانی هستند و می توانند به آنها هندسه مقدس اطلاق نمود . بنابراین برای شناخت شکل ایرانیمسجد، به تر است از چیستی سرچشمه های هندسی و چگونگی فرآیند پیدایش هندسه آن نیز پرسید. مسجد امام اصفهانو مسجد وکیل شیرازبه دستور دو حاکم برجسته تاریخ ایران یعنی شاه عباس اول صفوی و کریم خان زند به عنوان مساجدجامع نوین پایتخت های برگزیده دو حاکم ساخته شدند. این دو اثر در سبک شناسی مرسوم معماری ایران در سبک واحداصفهانی قرار می گیرند. مقاله در آغاز، به بررسی و شناخت و سپس به پیدایش نخستین مسجدهای ایران هندسه پنهان درمعماری پرداخت. در ادامه با بررسی، مقایسه و تحلیل عناصرو ویژگی های دو شاهکارهنر و معماری اسلامی ایران، یعنیمسجد امام اصفهان و مسجد وکیل شیرازبه شباهت ها و تفاوت های حاکم در نگرش آنها پرداخته شده است. به منظورانجام این مهم از راهبرد توصیفی –تحلیلی به همرا روش قیاسی، و با مطالعه ی منابع کتابخانه ای و میدانی،بررسی و تحلیلاین دو مسجد در قالب جدول و تصاویرارائه می پردازیم. اما ویژگی های متفاوت این دو مسجد نشان می دهد که احتمالاحکومت زندیه به جای الگوبرداری از صفات مساجد جامع دوره قبل از خود ( صفویه ) ، بر زمینه ی تاریخی - شهریشیراز متکی بوده است . در واقع می توان گفت معماری مسجد وکیل به لحاظ کارکردی و فضایی تشابهاتی با مسجدامام دارد اما در سازماندهی فضا و تناسبات دارای ویژگی های خاص خود است.

کلیدواژه ها:

نقوش هندسی ، هندسه مقدس ، هندسه در مساجد ، مسجد امام اصفهان ، مسجد وکیل شیراز.