بررسی دوزخ، بهشت و ابلیس در کلام شمس تبریزی با نگاهی به نگارگری ایرانی

همانطور که بهشت و دوزخ از ارکان اصلی بحث معاد می باشند و فرد مومن ، امور دنیوی را به جهت خشنودی خداوند و آرامش ابدییافتن در بهشت انجام می دهد؛ شیطان و موجودات اهریمنی نیز بخش جدایی ناپذیر از داستان خلق آدم و آفرینش می باشد. همواره ادیبان و هنرمندان صنعت و فن در تمام دوران به موضوع بهشت پرداخته اند و متکلمان مسلمان به مراقبت از فریب شیطان و دوری از جحیم جهنم سخن گفته اند و اعتبارات دین ،یعنی قرآن در خصوص نحوه زیست مادی و سرانجام زیست معنوی آدمی و سکنی او در مکانهای تهیه شده به واسطه اعمالش و دوری نمودن از شیطان رایادآور بوده اند،صوفیان نیز چون جنگجویان راه حقیقت در طی قرنها، دشمن اصلی آدمی برای رسیدن به خدا را ابلیس می دانند و برای در ا مان ماندن از شر فساد او داستان و راهنمایی های بسیاری را بیان داشته اند. شمس تبریزی، این دانای کلام و عارف برجسته در میان فهم جهان کلامی اش، بارها به مسئله معاد به شیوه خودش با رویکرد به دوزخ پرداخته است و از آن سخن گفته و شناخت بهشت و دوزخ را وابسته به مرتبه وجودی فرد و عقل معرفتی او می داند و بهشت را مکان و مرتبه سر برمی شمارد. این پژوهش سعی دارد که با بررسی نگاره های برجای مانده و حکایت های مربوط به دوزخ و بهشت و ابلیس به وجوه مختلف ابعاد نمادگرایی و هویتی در کلام شمس تبریزی و پتانسیل های تصویری بجای مانده در نگاره ها بپردازد که ایشان به صورت آگاهانه و با بکارگیری آموزهای صوفیانه دست به خلق چنین داستانهای زده و به روایتگری پرداخته است .

کلیدواژه ها:

شمس تبریزی ، بهشت ، برزخ ، دوزخ ، ابلیس