تاملی بر سیر تحول منصب وزرگفرمذار در عصر ساسانی

از جمله مناصب ممتاز شاهنشاهی ساسانی وزیر بزرگ بود، که در منابع از آن، با القاب، وزرگ فرمذار، هزاربد و دراندرزبذ یاد شده است. وزرگ فرمذار اغلب از بین اعضای خاندان های نژاده، اصیل و از سوی پادشاه برگزیده می شد و ریاست تشکیلات اداری را برعهده داشت. در منابع، نخستین بار در عصر اردشیربابکان است که از ابرسام نامی، در کسوت وزیر یاد شده است. حفاظت ابرسام از تختگاه اردشیر و فرماندهی سپاه ساسانی به هنگام غیبت پادشاه، موجب شده تا برخی از محققان، از ابرسام با لقب وزرگ فرمذار یاد کنند، و از این رو، ایجاد منصب مذکور را به دوران اردشیر، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی نسبت دهند. افزون بر این، عدم ذکر منصب وزرگ فرمذار در برخی منابع، نظیر کارنامه اردشیر بابکان و نامه تنسر، موجب شده تا برخی نظیر بارتلد، از منسوخ شدن منصب وزرگ فرمذار در سال های پایانی عصر ساسانی یادکنند. این در حالی است که باوره های مطرح شده از طرف محققین مذکور، مغایر با برخی گزارش های برجای مانده تاریخی و شواهد کتیبه ای است. از این رو در نوشتار حاضر، سیر تحول منصب وزرگ فرمدار در ادوار مختلف عصر ساسانی، با سود جستن از منابع کتابخانه ای و شواهد کتیبه ای، و به روش توصیفی- تحلیلی مورد واکاوی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش حکایت از آن دارد که، در سال های نخستین شاهنشاهی ساسانی، منصبی با عنوان وزرگ فرمذار متداول نبوده و منصب مذکور نخستین بار، در سده پنجم میلادی و در عصر پادشاهی یزدگردیکم به جهت توسعه تشکیلات اداری و تمشیت بهتر امور ایجاد شده و تا پایان عصر ساسانی لقب رسمی وزیربزرگ بوده است.

کلیدواژه ها:

هزاربد ، بیدخش ، وزرگ فرمذار ، مهرنرسی ، ساسانیان