بررسی تاثیر تغییر کاربری اراضی بر حجم رواناب در مناطق کوهستانی (مطالعه مورودی : حوضه بالادست استاد بغلان در افغانستان)

تغییر کاربری اراضی یکی از عوامل اصلی هست که بر اجزای مختلف چرخه هیدرولوژیکی و همچنین تغییرات رواناب، افزایش یا کاهش سیل های مخرب و انتقال خاک و رسوب در حوضه های آبخیز تاثیر می گذارند. در این پژوهش ، هدف اصلی ، ارزیابی تاثیر تغییر کاربری اراضی بر روی رواناب در مناطق کوهستانی بوده است . به منظور بررسی تغییرات کاربری اراضی در مناطق کوهستانی ، نقشه های کاربری اراضی برای سالهای ۱۹۹۵، ۲۰۰۰، ۲۰۰۵، ۲۰۱۰، ۲۰۱۵ و ۲۰۲۲ در محیط سامانه موتور گوگل ارث تهیه و تغییرات آن مورد بررسی قرار گرفت . تصاویر تهیه شده با استفاده از روش نظارت شده جنگل تصادفی طبقه بندی شد و جهت اطمینان از صحت تصاویر طبقه بندی شده از ضریب کاپا و صحت کلی استفاده گردید. ضریب کاپا برای هر شش سال در محدوده ۷۳۵/۰ تا ۸۱/۰ و صحت کلی بین ۴/۷۹ تا ۸۴ درصد بدست آمد. با توجه به دقت قابل قبول تصاویر، از دو تصویر (۲۰۰۵ و ۲۰۲۲) با استفاده از مدل زنجیره مارکوف در محیط نرم افزار IDRISI Selva نقشه کاربری اراضی برای سال ۲۰۴۰ تهیه گردید. نقشه تهیه شده نشان می دهد که کاربری های اراضی تا سال ۲۰۴۰ تغییرات قابل توجهی می نماید به طوریکه کاربری جنگلی ۱۹/۵ درصد روند افزایشی ، مرتع ۹۷/۱ درصد روند کاهشی ، زراعتی ۷۴/۱۵ درصد روند کاهشی ، مناطق مسکونی ۳۳/۱۰ درصد روند افزایشی و کاربری صخره نیز ۱۲/۲ درصد روند افزایشی خواهد داشت . در ادامه جهت مدل-سازی شرایط هیدرولوژیکی از مدل SWAT استفاده شد. مقدار ضریب تعیین و ناش-ساتکلیف برای مرحله واسنجی ۷۳/۰ و ۶۶/۰ و برای مرحله اعتبار سنجی ۶۹/۰ و ۶۱/۰ بدست آمد. نتایج بدست آمده کاهش ۵۳/۶ درصدی رواناب ناشی از اثر تغییرات کاربری اراضی در مناطق کوهستانی را نشان می دهد.

کلیدواژه ها:

تغییر کاربری اراضی ، رواناب ، مدل SWAT و مدل زنجیره مارکوف.