کاربرد اصول انصاف رویه ای و عدالت در پرتو آراء دیوان عدالت اداری

انصاف برای رفع اختلاف توسط قاضی یا داور، گاه به عنوان یک اصل کلی حقوقی («اصل انصاف») و گاه به عنوان اصول عالی اخلاقی، که می تواند قواعد حقوقی را کنار بزند («اصول عدل و انصاف «(، مورد استفاده قرار می گیرد. فارغ از ترتب ثمره عملی بر تمایز بین این دو مفهوم، آنچه مسلم است اینکه آن ها از جهات مختلف با هم متفاوتند. حل منصفانه بر مبنای اصول عدل و انصاف در حقوق داخلی، متاثر از قواعد داوری آنسیترال به ۱۹۶۷ و در حقوق بین الملل به ۱۹۲۰ مربوط می شود. اصل انصاف معمولا یک هنجار قانونی است که در مقام تصمیم به عنوان بخشی از قانون مدنظر قرار می گیرد، اما ماهیت اصول عدل و انصاف یک نوع آزادی عمل در قضاوت است که قاضی ، خارج از قلمرو قواعد حقوقی، تصمیم گیری می کند ، در حالی که توسل به اصل انصاف، اغلب نیاز به رضایت طرفین اختلاف ندارد، استفاده از اصول عدل و انصاف در هرحال نیازمند چنین رضایتی است. وظیفه دیوان عدالت اداری در ایران نظارت قضایی بر عملکرد دولت و جلوگیری از تجاوز ماموران و مجریان دولتی از قوانین و عدم رعایت آن هاست، بی شک این نهاد در آرای خود از اصولی مانند عدالت، انصاف و اخلاق کمک خواهد گرفت، و آنچه مسلم است این است که میزان استفاده این نهاد از اصول فوق متفاوت می باشد. دیوان عدالت اداری مرکب از قضات باتجربه و دارای مداراک عالی است که مکلف هستند بر اساس اصول قانونی و قوانین موجود اعلام نظر کنند. به طبع کار قضایی با کار اداری تفاوت های زیادی دارد و این تفاوت ها ایجاب خواهد کرد که چاشنی آرای صادره از این نهاد با مراجع دیگر متفاوت باشد. در ایران از آنجا که اصل قانونی بودن نیازمند رعایت از سوی قضات است و قضات مکلف به قانونمداری هستند اخلاق و یا قوانینی که دارای حقانیت نیستند و در تصویب آن ها جانب انصاف کمتر مورد توجه بوده نیز لاجرم لازم الاتباع می باشند، اما قضات گاهی به صورت ضمنی و با رعایت اصل قانونمداری تا حدودی نیز جانب انصاف و اخلاق را نیز می گیرند. پرسش اصلی این مقاله، از مفهوم اصول انصاف رویه ای و عدالت در پرتو آراء دیوان عدالت اداریاست که با روش توصیفی و تحلیلی، پس از تبیین زمینه های عدالت اداری در خوانش قضات دیوان عدالت از مفاهیم متکثر پرداخته می شود. در نهایت، به تعین آن در رویه دیوان عدالت می پردازیم. این مفهوم انضمامی از عدالت اداری به صورت اصول حقوقی در نظام حقوق اداری عینیت می یابد. با این حال، مفهوم عدالت اداری در آرای دیوان عدالت اداری در دو اصل بی طرفی و اصل تناسب به طور انضمامی تجلی یافته است. اصل نخست، ناظر بر مفهوم رویه ای عدالت اداری و اصل تناسب، تعین مفهوم ماهوی آن است . بنابراین ، مهم ترین کاربست مفهوم عدالت اداری، تعین اصول حقوقی مستنبط از آن در دادرسی های اداری و رویه قضایی دیوان عدالت اداری است و درک این موضوع از طریق مطالعه تحلیلی آراء و رویه دیوان عدالت اداری و انطباق آن با مفهوم عدالت اداری در ساختار اداری صورت پذیرفته است.

کلیدواژه ها:

اصول انصاف رویه ای ، عدالت ، آراء دیوان عدالت اداری