عدالت و کرامت حاشیه شهر از منظر فقه اسلامی

یکی از مهمترین مسایل اجتماعی کشورهای در حال توسعه، رشد و توسعه شتابان و ناهمگون شهرنشینی بوده است. این رشد نامتوازن در پی خود تبعاتی به همراه دارد. به گفته بسیاری از اندیشمندان این حوزه، اساسی ترین مسئله شهرنشینی، مسئله حاشیه نشینی است. زمانی که صحبت از پدیده حاشیه نشینی می شود بسیاری از آسیب های اجتماعی همچون جرم، فساد، فحشا، اعتیاد، خشونت تداعی می شود. آمارها حکایت از آن دارد که به شکل واقعی این قبیل مسائل و آسیب های اجتماعی در این مناطق بروز و نسبت به سایر مناطق شهر بیشتر است. حاشیه نشینی خود را به اشکال مختلف همچون آلونک نشینی، زاغه نشینی، کپرنشینی، اسکان غیر رسمی، سکونت گاه های نابهنجار و حلبی آبادها نشان می دهد. حاشیه نشینی پدیده ای واقعی است که حد وسط جامعه روستایی و جامعه شهری است. اما در امتداد حاشیه نشینی، پدیده ی دیگری تحت عنوان حاشیه نشینی حاشیه نشین ها شکل گرفته است. در این پدیده نوظهور حاشیه نشینان به واسطه مشکلات متعدد که مهمترین آن مسئله اقتصادی و تامین هزینه های مسکن است، توانایی ادامه سکونت در قسمت حاشیه ای شهر را ندارند و باز هم از مناطق حاشیه ای شهر عقب نشینی می کنند. اگر متخصصان حاشیه نشینی را آپاندیس شهر می گویند. بایستی حاشیه نشینی حاشین نشین ها را به ویروس کشنده اجتماعی تشبیه کرد، حال در مقاله حاضر بنا داریم حاشیه نشینی را از منظر فقه مورد بررسی قرار دهیم.از آن جا که منظر شهری، امکان قرائت محیط را به بیننده می دهد، جایگاه مهمی در شهرسازی دارد. منظر شهری باید ویژگی های مختلفی داشته باشد که امنیت یکی از آن هاست. امنیت از جمله اصولی به شمار می آید که در اسلام به آن توجه فراوانی شده است. اسلام برای تمامی جنبه های زندگی بشر برنامه دارد و آشکارا پیدایش امنیت، فراوانی و رفاه را در رعایت قوانین و مقررات حاکم بر روابط اجتماعی با تکیه بر عقل و شرع قرار داده است. قواعد فقه یکی از منابع مورد استفاده در اسلام برای استخراج احکام و روش عمل، به شمار می آید. در این مقاله، تلاش شده ضمن معرفی اصول شهر امن و عوامل موثر در دست یابی به امنیت در اسلام، معضلاتی چون به خطر افتادن جان و مال مسلمانان، آسیب های مادی و معنوی مرتبط با فعالیت و رفتار دیگران، اتلاف مال و ... معرفی گردند که این آسیب ها، تهدید و نقضی بر نمایش و تجسم امنیت در شهر و منظر آن است. به موضوعات یادشده آشکارا در قواعد فقهی اشاره شده و توجه و دخالت آن ها در قوانین شهری، می تواند نقش بسزایی در ظهور و دست یابی به امنیت در منظر شهری داشته باشد. نتایج حاصل از پژوهش، نشان می دهد با تکیه بر قواعد و منابع فقهی و حضور مجتهدان و صاحب نظران در جلسات تدوین اصول کلی مدیریتی و اجرایی شهر، می توان زمینه های لازم برای ظهور و تجسم مفاهیم و آموزه های دینی مرتبط با شهر و زندگی اجتماعی شهروندان را در منظر شهری فراهم نمود. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و جمع آوری داده ها، به صورت اینترنتی و کتابخانه ای انجام شده است.

کلیدواژه ها:

فقه ، حاشیه نشینی ، مشارکت ، آموزه های اسلامی