واژگان کلیدی و عرفانی حافظ

دیوان حافظ پر خواننده ترین دیوانهاست او از بزرگ ترین غزل سرایان است و جویندگان راه حق و سالکان طریقت از دیوان او معرفت میجویند. همچنان که میپرستان و رندان و قلندران نیز شعر او را چاشنی زندگی می کنند و مقتدا و آرمانگاه خود میدانند. مقبولیت و محبوبیت تام و بی چون وچرای حافظ از کجا سرچشمه میگیرد؟ خصیصهای که شعر حافظ را «شرح طلب» ساخته است، پر معنایی و چند پهلوی و ایهام پروری و فرهنگ یا فرهنگ مندی شعر اوست. این خصیصه در غزل سعدی و مولانا تا این اندازه رسوخ ندارد. حافظ زبان نوع انسان هاست و در تمام عصرها و زبان قرآن و غیب برای انسانهاست. هر بیت حافظ هم به طور مستقل قابل تفسیر است. آیا ما در روزگاری زندگی می کنیم که شباهتهای فراوانی با روزگار حافظ دارد؟ آیا ما گرفتار همان مصائبی هستیم که حافظ بوده است؟ یا حافظ چنان نابغهای است که ما به تازگی به کشف عظمت او نائل آمده ایم و درنتیجه این اندازه به او میپردازیم یا رازی و نکتهای دیگر در کار است؟ حافظ در طول زندگی خود با بسیاری از پادشاهان و درباریان تعامل داشت، با اهل علم و ادب و شعر هم نشینی می کرد و از احوال صوفیان و درویشان باخبر بود. اما هیچ گناهی را سنگین تر از مردم فریبی و ریاکاری نمی دانست و همواره به افراد متظاهر در اشعارش می تاخت. او در دیوان خود به صوفیان فریبکار و سلاطین متظاهر به دین داری کنایه های تلخ و تندی زده و در عوض، رندی و قلندری را ستایش کرده و خود را رند و خراباتی خوانده است. بااین حال، هم اصطلاحات صوفیانه در اشعار او به چشم می خورد، هم ذوق شاعرانه و هم تجلیات فلسفی و حکیمانه.در این پژوهش سعی شده در مورد مطالبی که زیباتر است، سخن به میان آید.حافظ بیش از آن که مبتکر باشد، به کمال رساننده سنت های خوبی است که گذشتگان آفریدند. در توصیف کلی شعر حافظ می توان دو نکته ذکر کرد: یکی فشردگی بسیار در به کاربستن عناصر مختلف رسیده از سنت سده های پیشین و دیگری، توانایی سبک شناسی و بهره بردن از اصول بلاغت او از طریق موضوعات و واژگان معیار، درباره لذت گرایی، تاسف برای مرگ، انسان و عشق عارفانه و مانند این ها سخن گفته؛ اما با هنرمندی و زبردستی در ادبیات و زبان شناسی، این قالب ها را بسیار فراتر از پیشینیانش به کار گرفته است.

کلیدواژه ها:

غزلهای حافظ ، فرهنگ مندی شعر ، ایهام پروری ، میخانه ، پیر خرابات