گونه شناسی نقد الگوهای حکمرانی در عصر قاجار تا پیش از جنبش مشروطیت

نقد، یکی از ویژگی های اندیشه جدید در ایران عصر قاجار است. سرآغاز نقد در این دوره، نوشتجات فتح علی آخوندزاده بود که گستره وسیعی را دربر داشت. او، از مذهب تا رفتارهای فردی و اجتماعی را به نقد کشید و در آن، بیش از هر متفکری، صریح بود. اگرچه دیگر متفکران مدرن ایرانی آن روزگار، به اندازه او صریح نبودند، اما مضامین اساسی نقد را از او گرفتند. آخوندزاده «نقد» را از ادبیات و تاریخ شروع و مضامین اساسی آن را به سیاست کشاند. مسئله اساسی این پژوهش، توجه به «نقد» به مثابه سرآغازی برای تجددخواهی سیاسی است که در پرتو آن، الگوهای سیاسی سنتی و مدرن نقد شده و توجه به مسئله حکمرانی و نواقص آن از این محمل آغاز می گردد. براین اساس پرسش اصلی این پژوهش آن است که نقدهای روشنفکران به حاکمیت را چگونه می توان دسته بندی کرد؟که براساس مضامین آن می توان «نقد استبداد»، «نقد روش های حکومتی بدون نفی مستقیم استبداد» و «نقد کوشش های تجددخواهانه حکمرانی» دانست. که اولی با شکل گیری مفهوم «دیسپوت» در اندیشه آخوندزاده و تداوم آن در مفهوم «استبداد» بود. دومی، کوشش های کسانی چون ملکم و مستشارالدوله و مجدالملک بود و سومی، در اندیشه آخوندزاده در نقد کوشش های قانون خواهانه عصر ناصری و نقد مشروطیت توسط طالبوف به وجود آمد.

کلیدواژه ها:

نقد ، حکمرانی ، استبداد ، مشروطیت ، قاجار ، تجدد