بررسی ضابطه و ملاک تشخیص ادراک و تمییز اطفال و نوجوانان (تطبیقی با فقه مذاهب خمسه و قوانین موضوعه)

اصطلاح «تمییز» در لسان فقیهان و حقوقدانان همواره فارق بین دو دسته کودکان است. اما ضابطه و ملاک تشخیص تمییز کودکان چیست؟ در این پژوهش با روش تحقیق کاربردی - توصیفی و کتابخانه ای و با توجه به بررسی فقه مذاهب خمسه، برای تمییز دو معیار «سنی» و «شناختی» بیان شده است. با این وجود ضابطه اساسی در تعیین و تشخیص تمییز، معیار شناختی است که بر اساس آن کودک به درک ماهیت افعال، حسن و قبح امور، سود و زیان خود نایل می شود. فقیهان عامه بیشتر سن هفت سال را آغاز سن تمییز می دانند؛ همچنین در برخی از قوانین وضع شده همین سن ملاک عمل قرار گرفته است. در روایات به جنبه تعلیم حلال و حرام و آغاز یادگیری کودک در سنین هفت تا ده سال اشاره شده است. مجموع لسان فقیهان و روایات میزان درک و شعور کودک را ملاک می داند؛ اما ازآنجاکه تشخیص این موضوع از یک سو مشکل و از کودکی به کودک دیگر متفاوت است، از طرف دیگر قانون گذاری در این باره یک ملاک واحد را می طلبد؛ درنتیجه - با حفظ معیار شناختی به مانند ماده ۹۱ ق.م.ا - سن هفت سال در عبادات و سن ده سال در معاملات آغاز سن تمییز خواهد بود؛ از این رو «عبادات کودک شرعیت دارد»؛ ولی ازآنجاکه درباره تبعات اجتماعی عمل خود درکی ندارند، بر اساس مواد ۱۲۱۲ و ۱۲۱۵ قانون مدنی معاملات آنها - جز تملک بلاعوض - باطل و بی اثر است در امور جزئی نیز به همین دلیل و بر اساس ماده ۱۴۶ و مفاد ماده ۹۱ ق.م.ا کودکان مبرا از مسئولیت کیفری هستند.

کلیدواژه ها:

تمییز ، ادراک ، صبی ممیز ، ضابطه تمییز ، اطفال و نوجوانان ، مذاهب خمسه