بررسی اسنادی رویکرد حکومت های ایران به موضوع برگزاری مناسک مذهبی (اواخر قاجار تااواسط پهلوی دوم)

فرهنگ ملی مردم یک سرزمین فرهنگی نشانگر هویت تاریخی، اجتماعی و دینی آن مردم است و مناسک مذهبی از جمله مناسک سوگ و عزا نیز به عنوان یکی از مهم ترین مولفه های هویتی مردم، ریشه در این فرهنگ دارد. برگزاری مراسم مذهبی در ایران قدمتی طولانی دارد و نحوه مواجهه دولت ها و عکس العمل مردم در دوره های مختلف با مقوله دین و برگزاری مراسم هایی از این نوع، متفاوت بوده است. دولت ها گاهی دین را عاملی برای تقویت و تداوم حکومت خود دانسته و گاهی آن را در تقابل جدی با حکومت خود پنداشته اند. در ایران دوره رضاخان نیز برگزاری این مناسک با رویکرد تهدید یا فرصت، دستخوش خودکامگی حکام وقت شده و در زمان های مختلف منطبق با منفعت طلبی شاه، برگزار یا منع شده است. در این دوره و در دوره پهلوی دوم اقداماتی در دستور کار دولت قرار گرفت که در تقابل مستقیم با اعتقادات و هویت دینی مردم ایران بود. هویتی که یکی از مهم ترین عوامل ایجاد وحدت ملی به خصوص حول محور شهادت امام حسین (ع) و مبارزه با ظلم بود. تاثیر ماه محرم در ایجاد و تقویت جنبش های اجتماعی و سیاسی و اصرار مردم مومن برای زنده نگه داشتن مراسم عزاداری منجر به بروز نوعی آگاهی اجتماعی در بین عامه مردم و شکل گیری پایه های اصلی قیام امام خمینی (قدس) و پیروزی انقلاب اسلامی شد. نظر به اهمیت و جایگاه و نقش مناسک مذهبی در زندگی مردم ایران، به ویژه نقش مناسک مذهبی در تقویت هویت دینی فردی و اجتماعی که به بروز بیداری اسلامی منجر شد، این پژوهش با رویکرد مطالعه اسنادی و کتابخانه ای، به بررسی نامه ها و اسناد حکومتی موجود در گنجینه اسناد ملی ایران با موضوع سیر تحولنحوه مواجهه حکومت ها با برگزاری مناسک مذهبی به ویژه هیات های عزاداری در ایام محرم و صفر پرداخته است.

کلیدواژه ها:

هویت دینی ، مناسک مذهبی ، هیات ، عزاداری ، اسناد تاریخی