تحلیلی بر عوامل موثر در تصمیمات تحصیلی دانشجویان با رویکرد شناختی (موردنگاری: دانشجویان دانشگاه تهران)

هدف: دانشجویان در طی دوران تحصیلی خود تصمیمات تحصیلی متعددی می گیرند که اتخاذ این تصمیمات متاثر از عوامل درونی و بیرونی گوناگون است. این تصمیمات پیامدهای قابل توجهی بر آینده تحصیلی، شغلی و زندگی شخصی آن ها دارد. با شناخت علت های پشت تصمیمات تحصیلی می توان به بهبود فرایند تحصیلی دانشجویان کمک کرد. همچنین، به دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در دستیابی به اهداف شان و در نتیجه به توسعه آموزش عالی یاری رساند. نکته مهم دیگر، شیوه تحلیل تصمیمات تحصیلی دانشجویان با رویکردهای کلاسیک، نئوکلاسیک، رفتاری و شناختی است. هر کدام از این رویکردها یک نگاه خاص به تصمیم گیری دارند که بر اساس تکامل نوین ترین و کامل ترین رویکرد شناختی است. بنابراین، تحلیل تصمیمات تحصیلی دانشجویان با رویکرد شناختی دستاوردهای درخور توجهی بیشتری را در پی خواهد شد. بر این اساس، هدف از این پژوهش دسته بدندی و اولویت بندی عوامل موثر در تصمیمات تحصیلی دانشجویان با رویکرد شناختی می باشد. برای دستیابی به این هدف دو پرسش طراحی شد؛ (الف) با توجه به مدل تصمیم گیری شناختی تصمیمات تحصیلی دانشجویان شامل چه مولفه های است؟ (ب) کدام مولفه مدل تصمیم گیری شناختی در تصمیمات تحصیلی دانشجویان دانشگاه تهران وزن و اولویت بیشتری دارد؟.مواد و روش ها: این پژوهش در دو مرحله تدوین شده است. در مرحله نخست، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی ۵۰ نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی در چهارده دانشکده دانشگاه تهران که در بازه زمانی (۱۳۹۵-۱۴۰۰) دارای تصمیم تحصیلی بوده اند با به کارگیری روش نمونه گیری تصادفی هدفمند انتخاب شدند و با آن ها مصاحبه انجام شد. برای تحلیل داده ها به طور خاص از رویکرد سه مرحله ای الو و کینگاس (۲۰۰۸) استفاده شده است. بر اساس این رویکرد مرحله اول، انتخاب واحد تحلیل و درک و بینش از کل داده ها؛ مرحله دوم، سازماندهی و مرحله سوم گزارش نتایج بود. علاوه بر این، ما یک چارچوب تصمیم گیری شناختی (نادری، ۱۳۹۳) استفاده کردیم. این چارچوب مبنای برای طراحی سوالات مصاحبه و دسته بندی نتایج تحلیل محتوا بود. چارچوب مذکور دارای ۹ مولفه در لایه های گوناگون بود. در بخش دوم، با استفاده از فن تحلیلی آنتروپی شانون تصمیمات تحصیلی اولویت بندی شدند. تصمیمات تحصیلی در این پژوهش، شامل: تصمیم به مرخصی، تصمیم به حذف ترم، تصمیم به تغییر رشته، تصمیم به انتقالی و تصمیم به انصراف از تحصیل می شود. بحث و نتیجه گیری: در مجموع ۹ مقوله اصلی، ۲۱ مقوله فرعی و ۶۰۰ مفهوم کلیدی بدست آمد. این مقوله ها شامل؛ افکار و ادراک (افکار شخصی و ادراکات)؛ ترجیحات (ترجیحات/تمایلات شخصی و ترجیحات/تمایلات غیر شخصی)؛ ارزش ها و عواطف (ارزش ها و عواطف فردی و ارزش ها و عواطف غیر فردی)؛ محیط و شرایط (محیط علمی (دانشگاهی) و شرایط اجتماعی و فرهنگی)؛ اطلاعات و دانش (دانش اطلاعاتی شخصی و دانش اطلاعاتی غیر شخصی)؛ خطر و عدم اطمینان (خطر پذیری و ابهام در شرایط)؛ نهادها و دولت ها (سطح دانشگاه، سطح آموزش عالی، سطح آموزش و پرورش، سطح دولت و سطح نظام وظیفه)؛ پیامدها و نتایج (پیامدها و نتایج فردی، پیامدها و نتایج غیر فردی) و فرصت ها (فرصت های فردی و فرصت های غیر فردی) می شود. بر اساس وزن دهی به مقوله ها، مقوله های اطلاعات-دانش و خطر و عدم اطمینان وزن بیشتری را به خود اختصاص داده بودند. در واقع، مفاهیم استخراج شده بر اساس مدل تصمیم گیری شناختی دسته بندی و تحلیل شده اند. در پایان، بر اساس یافته های پژوهش پیشنهادهای سیاستی برای تصمیم گیران در آموزش عالی در دو سطح (خرد و کلان) ارائه شد. از جمله پیشنهادهای سطح خرد، می توان به تنوع بخشی به سیستم های کمک مالی و وام های دانشجویی اشاره کرد تا با اقدامات به موقع مانع از تصمیم به انصراف دانشجویان با سطح اقتصادی پایین تر جلوگیری کرد. در سطح کلان نیز می توان به پیشنهاد توسعه ارتباط دانشگاه ها و صنعت و بهبود وضعیت بازارکار دانش آموختگان اشاره کرد تا از طریق ایجاد فرصت های شغلی بیشتر برای دانشجویان علاوه بر رشد فردی آنها از تصمیم به مهاجرت آنها نیز جلوگیری کرد.

کلیدواژه ها:

آنتروپی شانون ، تصمیمات تحصیلی ، تصمیم گیری دانشجویان ، تصمیم گیری شناختی