پرورش رهبران فردا از طریق رویکرد یادگیری مشارکتی: یک مطالعه فراترکیب در مدارس ابتدایی

هدف: دانش آموزان امروز، رهبران فردا هستند که مدیریت و برنامه ریزی نظام های بزرگ و کوچک اقتصادی، صنعتی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی را بر عهده می گیرند. از این رو کلاس های درس در مقاطع مختلف تحصیلی –به ویژه مقطع ابتدایی- می توانند تبدیل به فرصت های بی نظیری برای تمرین مهارت های رهبری در دانش آموزان شوند. علی رغم اینکه رویکردهای فعال یاددهی-یادگیری نظیر یادگیری مشارکتی می توانند نقش قابل توجهی در پرورش این مهارت ها داشته باشند، مرور ادبیات نشان می دهد که این موضوع کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. این شکاف تحقیقاتی زمینه شکل گیری پژوهش حاضر را فراهم ساخت. در واقع مطالعه حاضر با هدف شناسایی عناصر و فرایند یادگیری مشارکتی به منظور پرورش مهارت های رهبری در کودکان دبستانی انجام شد. یادگیری مشارکتی که براساس نظریه همبستگی متقابل اجتماعی شکل گرفته است، دارای پنج عنصر اساسی است: وابستگی درونی مثبت، مسئولیت پذیری، مهارت های بین فردی، تعامل رو در رو و پردازش گروهی. با اتکا به این پشتوانه نظری می توان گفت یادگیری مشارکتی رویکردی است که در حین اجرای آن دانش آموزان در قالب گروه های کوچک ناهمگون برای رسیدن به هدف مشترک با هم کار می کنند و از طریق تبادل افکار و ایده ها سعی می کنند یادگیری خود و دیگران را به حداکثر برسانند.مواد و روش ها: مطالعه حاضر با رویکرد چندروشی یعنی استفاده از فراترکیب و گروه های کانونی انجام شده است. سی و نه مطالعه در زمینه عناصر یادگیری مشارکتی و ۲۷ مطالعه در زمینه فرایند یادگیری مشارکتی طی سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۲ با استفاده از روش سندلوسکی و باروسو مورد بررسی قرار گرفتند. به این معنا که پس از تدوین سوالات پژوهش، منابع به صورت نظام مند بررسی گردیده و مقالات مناسب براساس معیارهای تعیین شده انتخاب شدند. سپس داده ها استخراج گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. داده ها با استفاده از نرم افزار Atlas-ti کدگذاری شدند. به منظور تکمیل، اصلاح و رواسازی داده ها از روش گروه های کانونی استفاده شد و سپس داده ها در قالب یافته های پژوهش ارائه شدند.بحث و نتیجه گیری: نتایج نشان داد از میان پنج عنصر اساسی یادگیری مشارکتی،  چهار عنصر به طور واضحی مهارت های رهبری را در دانش آموزان دوره ابتدایی تقویت می کنند. اولین عنصر وابستگی درونی مثبت و متقابل است که به عنوان یکی از عناصر یادگیری مشارکتی مهارت هایی نظیر گوش دادن، احترام به دیگران، همکاری، ارتباط، مقبولیت و همدلی را تقویت می کند. مسئولیت پذیری به عنوان دومین عنصر کلیدی، مهارت اعتمادبه نفس، عزت نفس، احترام به حقوق دیگران و پاسخگویی را بهبود می بخشد. مهارت بین فردی به عنوان سومین عنصر یادگیری مشارکتی در توسعه مهارت های تعاملی و ارتباطی موثر است و مهارت حل مسئله، حل تعارض، خلاصه نویسی، مدیریت زمان، بیان افکار به روشنی، هدایت و هوشیاری گروهی را در دانش آموزان تقویت می کند. نتایج هم چنین نشان داد که تعامل به عنوان چهارمین عنصر یادگیری مشارکتی مهارت برقراری ارتباط و حل مسئله را در دانش آموزان بهبود می بخشد. اصطلاح هوشیاری گروهی در مطالعات مرتبط با یادگیری مشارکتی کمتر به کار رفته است. این واژه ارتباط نزدیکی با پنجمین عنصر یادگیری مشارکتی یعنی پردازش گروهی، دارد. در فرآیند اجرای رویکرد یادگیری مشارکتی معلم و دانش آموز نقش کلیدی دارند و از طریق آمادگی، برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی، می توانند زمینه پرورش مهارت های رهبری در دانش آموزان را فراهم سازند. نتایج حاکی از برجسته بودن برخی از مهارت ها نظیر مسئولیت پذیری، مدیریت حل تعارض، یادگیری در لحظه و اعتمادبه نفس بود. برخی از مهارت ها نیز نظیر خودتوسعه ای، طرح مسئله و بازخورددهی ابعاد تازه ای از مهارت های رهبری را آشکار کردند و توانستند سهم قابل توجهی در توسعه دانش این حوزه ایفا کنند. نتایج این مطالعه می تواند سیاست گذاران اجتماعی را متقاعد کند تا رویکرد یادگیری مشارکتی را به عنوان بخش مهمی از محتوای آموزش معلمان در سرفصل دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه های تربیت دبیر بگنجانند. نتایج می تواند رهبران آموزشی را ترغیب کند تا از طریق توسعه حرفه ای معلمان زمینه اجرای موثر یادگیری مشارکتی را فراهم سازند. نتایج این مطالعه هم چنین می تواند انگیزه معلمان را برای استفاده از یادگیری مشارکتی افزایش دهد و والدین را ترغیب کند تا در فرآیند اجرای این رویکرد از معلمان حمایت کنند.

کلیدواژه ها:

یادگیری مشارکتی ، کار تیمی در کلاس درس ، مدارس ابتدایی ، قابلیت های رهبر