پژوهشی در معماری دستکند مسجد جامع روستای عنصرود، اسکو، آذربایجان شرقی، ایران

هدف: معماری دستکند دامنه سهند دربردارنده تعداد زیادی سازه های صخره کند است که تا کنون تعدادی محدودی از آن ها مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته­اند. بیشترین مطالعه­ای که در این خصوص صورت گرفته است به طور کلی در مورد سازه­ها یا با جزئیات بیشتر در مورد معماری صخره­کند موجود در کندوان است که از جنبه­های مختلفی بر روی آن تحقیق صورت گرفته است. سازه های معماری صخره­ای در کنار آثاری همانند مساجد، حمام ها و مجموعه های دیگر، بخش های مهمی از پیکره معماری دستکند را تشکیل می دهند. از این رو شناخت دقیق تر معماری صخره ای هر کدام از آن ها از جمله الگو، نحوه شکل گیری، ساختار و جایگاهی که به لحاظ سازه­ای، اجتماعی و طبیعی از آن برخوردارند، اهمیت بسزایی دارد. هدف و تمرکز اصلی این پژوهش بررسی و گونه شناسی مسجد صخره ای عنصرود واقع در روستایی در دامنه کوه های آتش فشانی سهند است که از دوره­های پیش باقی مانده و همواره در حال استفاده و دارای کاربرد است. سوالات پیگیری شده آن شامل چیستنی ویژگی های معماری دستکند مسجد عنصرود و چگونگی الگوهای آسیب و عوامل تخریبی که موجودیت بنا را با مخاطره روبه رو کرده است. روش پژوهش: طریقه رسیدن به این پرسش ­ها و در نهایت حصول هدف مطالعه، به شیوه مطالعات میدانی و مرور منابع موجود بوده و طی این پژوهش که به شناخت الگوها و نحوه کنار هم قرارگیری اجزا و فضاهای اصلی مسجد متمرکز است، به روش توصیفی تاریخی و همراه با پیمایش های میدانی صورت گرفته و تلاش شده تا طرح و ترکیب مسجد مطالعه شود. یافته ها: مطالعات صورت گرفته نشان می دهند که نوع معماری مسجد همانند سازه های صخره ای از نوع دستکند و در دو فضای مجزای زنانه و مردانه بوده و بخش زنانه در قسمت پیشین و ارتفاع بالاتری از بخش مردانه قرار دارد. نتیجه گیری: همچنین مداخلات صورت گرفته در مسجد اعم از خدشه واردکردن به اصالت بنا با استفاده از ملاط ها و مصالح غیرمرمتی و همچنین کندوکاو برای بزرگ ترکردن فضا و در نتیجه کاهش ضخامت دیواره هاست که در کنار عوامل محیطی می تواند از پرمخاطره ترین عوامل باشد.

کلیدواژه ها:

Man-Made Architecture ، Asrandud ، Jame Mosque ، Sahand Mountain ، Rock Architecture ، معماری دستکند ، مسجد جامع ، عنصرود ، سهند ، مسجد صخره ای