روش شناسی رویکرد اعتراضی فخر رازی بر شیخ عبدالقاهر جرجانی در مبحث کنایه (با تاکید بر دلالت عقلی)

فن کنایه به­مثابه شگردی ادبی محل اختلاف علمای بلاغت بوده و همواره به ارزش هنری – ادبی­ آن توجه کرده­اند. پیامدهای اختلاف نظر متفکران اسلامی پیرامون فن بلاغت تا حدی است که فخر رازی (ف: ۶۰۶ ه) با رویکردی عقل­گرایانه، تعاریف پیچیده و چندگانه، آراء ذوق محور عبدالقاهر جرجانی (ف:۴۷۱ ه) را در مبحث کنایه ضعیف می­داند. در پرتو اهمیت مسئله که اختلاف در روش تحقیق متفکران بلاغی است، مقاله حاضر می­کوشد با رویکرد کیفی و روش استقرائی با تکیه بر مبحث دلالت عقلی، علاوه بر کشف روش فکری رازی به همسنجی و نقد اشکالات وی بر جرجانی بپردازد. از نتایج تحقیق آن است که ریشه اختلاف رازی با شیخ در چند امر کلی همچون شیوه تفکر منطقی، روش­های استدلال متفاوت و تناقض­­گویی دیدگاه­های فلسفی و ادبی رازی در بحث دلالت­ها است. رازی در متون فلسفی خود، پذیرای دلالت التزامی نیست؛ ولی در کتاب "نهایه الایجاز فی درایه الاعجاز" پذیرای این نوع دلالت است و دچار نوعی تناقض­گویی می­شود؛ بنابراین در گنجانیدن کنایه در چارچوب نظری خود موفق نبود. وی در اشکال بر شیخ، متاثر از اندیشه فلسفی خود است و با ذکاوت خاصی این امر را پنهان می­دارد.

کلیدواژه ها:

عبدالقاهر جرجانی ، فخر رازی ، دلالت عقلی ، کنایه ، نقد