امکان حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای متن باز از منظر حقوق مالکیت فکری و ضمانت اجرای مدنی آن در حقوق ایران

نرم افزارهای متن باز از موضوعات مهمی پیشرفت تکنولوژی های نوین است که از منظر حقوقی نیازمند بحث و بررسی است. هدف مقاله حاضر بررسی این سوال است که امکان حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای متن باز از منظر حقوق مالکیت فکری وجودا دارد؟ و ضمانت اجرای مدنی آن در حقوق ایران چیست؟ این مقاله توصیفی تحلیلی است و با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی سوال مورد اشاره پرداخته است. یافته ها نشان داد نظام متن باز نظامی است که به موازات نظام حقوق مالکیت فکری برای حمایت و توسعه صنعت نرم افزار بر حسب ضروریات علمی اقتصادی ایجاد شد. این نظام اصول متفاوتی از اصول مالکیت فکری دارد که مبنای آن آزادی دسترسی به دانش اولیه و کد مبداء نرم افزار است.. بدین ترتیب منع دیگران از دسترسی به کد مبدا نرم افزار که در نظام مالکیت فکری مجاز شمرده شده و جز اسرار تجارتی محسوب می شود، کاملا خلاف مبانی این رویکرد است. همچنین حقوق مادی مانند حق تکثیر، توزیع و دیگر بهره برداری­های تجارتی برخلاف نظام مالکیت فکری، به شخص پدیدآورنده اختصاص ندارد و تنها می توان محدودیت هایی در چگونگی ایفاء آن ها تحت مجوز های متن باز اعمال کرد اما امکان محروم کردن دیگران از این حقوق به طور کلی ممنوع است. نرم افزار متن باز، نوعی از نرم افزار است که در هنگام عرضه، کد مبدا در دسترس کاربران قرار گرفته و آن ها را در کپی برداری، اصلاح، تکثیر مجدد نرم افزار و کد مبدا آن آزاد می گذارد. البته این به معنای رایگان بودن این نرم افزارها نیست، بلکه می توان در قبال توزیع، ارائه خدمات و آثار مشتق شده از این گونه نرم افزارها از کاربران مبلغی رادریافت نمود، در نتیجه می توان گفت علی رغم اینکه اکثر نرم افزارهای متن باز رایگان هستند اما تمرکز این رویکرد بر دسترسی آزاد به کد مبدا و انتقال رایگان آن می باشد نه قیمت رایگان نرم افزار. نرم افزارهای متن باز دارای مالک هستند و استفاده از آن ها باید به موجب مقررات مجوز های متن باز انجام گیرد. عدم رعایت آن، در حقوق ایران به موجب قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای ۱۳۷۹ و آیین نامه اجرایی آندارای ضمانت اجرای مدنی و مشمول جبران خسارت است. نرم افزارهای متن باز از موضوعات مهمی پیشرفت تکنولوژی های نوین است که از منظر حقوقی نیازمند بحث و بررسی است. هدف مقاله حاضر بررسی این سوال است که امکان حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای متن باز از منظر حقوق مالکیت فکری وجودا دارد؟ و ضمانت اجرای مدنی آن در حقوق ایران چیست؟ این مقاله توصیفی تحلیلی است و با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی سوال مورد اشاره پرداخته است. یافته ها نشان داد نظام متن باز نظامی است که به موازات نظام حقوق مالکیت فکری برای حمایت و توسعه صنعت نرم افزار بر حسب ضروریات علمی اقتصادی ایجاد شد. این نظام اصول متفاوتی از اصول مالکیت فکری دارد که مبنای آن آزادی دسترسی به دانش اولیه و کد مبداء نرم افزار است.. بدین ترتیب منع دیگران از دسترسی به کد مبدا نرم افزار که در نظام مالکیت فکری مجاز شمرده شده و جز اسرار تجارتی محسوب می شود، کاملا خلاف مبانی این رویکرد است. همچنین حقوق مادی مانند حق تکثیر، توزیع و دیگر بهره برداری­های تجارتی برخلاف نظام مالکیت فکری، به شخص پدیدآورنده اختصاص ندارد و تنها می توان محدودیت هایی در چگونگی ایفاء آن ها تحت مجوز های متن باز اعمال کرد اما امکان محروم کردن دیگران از این حقوق به طور کلی ممنوع است. نرم افزار متن باز، نوعی از نرم افزار است که در هنگام عرضه، کد مبدا در دسترس کاربران قرار گرفته و آن ها را در کپی برداری، اصلاح، تکثیر مجدد نرم افزار و کد مبدا آن آزاد می گذارد. البته این به معنای رایگان بودن این نرم افزارها نیست، بلکه می توان در قبال توزیع، ارائه خدمات و آثار مشتق شده از این گونه نرم افزارها از کاربران مبلغی رادریافت نمود، در نتیجه می توان گفت علی رغم اینکه اکثر نرم افزارهای متن باز رایگان هستند اما تمرکز این رویکرد بر دسترسی آزاد به کد مبدا و انتقال رایگان آن می باشد نه قیمت رایگان نرم افزار. نرم افزارهای متن باز دارای مالک هستند و استفاده از آن ها باید به موجب مقررات مجوز های متن باز انجام گیرد. عدم رعایت آن، در حقوق ایران به موجب قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای ۱۳۷۹ و آیین نامه اجرایی آندارای ضمانت اجرای مدنی و مشمول جبران خسارت است.

کلیدواژه ها:

نرم افزارهای متن باز ، حقوق مالکیت فکری ، ضمانت اجرا ، مجوز متن باز