نقش بازیابی کمالات زایل شده در اثبات تجرد نفس در علم النفس صدرایی

یازدهمین برهان از مجموعه براهین کتاب الاسفار الاربعه جهتاثبات تجرد نفس ناطقه انسانی، برهانی است که بر بازیابی کمالاتزائل شده نفس تکیه دارد. این برهان به این صورت و با چنینساختاری در آثار پیشینیان حضور نداشته و از این روی می توانآن را از ابداعات صدر المتالهین به حساب آورد. ملاصدرا در اینبرهان تلاش نموده است تا با آشکار نمودن اختلاف اجسام و نفسدر بازیابی کمالات زائل شده، مجرد بودن نفس را اثبات نماید. اودر این باره مدعی است که نفس در بازیابی کمالات زائل شده خودکه همان صور علمی و ادراکات نفسانی فراموش شده است، نیازیبه سببی خارجی همانند تعلیم دوباره ندارد و خود قادر است کهآن ها را بازیابی نماید، حال آنکه اجسام چنین نیستند که صفاتو اعراض زائل شده خود را همانند گرمی و یا سردی، به خودیخود بازگردانند و در بازیابی آن ها نیازمند سببی خارجی هستند.با وجود آنکه این برهان را می توان علاوه بر قیاس اقترانی شکلدوم، به صورت قیاس استثنائی نیز ارائه نمود، اما اشکالاتی بر ایناستدلال وارد می شود؛ از جمله آنکه اجسام نیز می توانند کمالاتزائل شده خود را ذاتا و بدون امری خارجی بازیابی نمایند و دراین میان مثال های نقض بی شماری وجود دارد، چنانکه جسمانیبودن قوای نفس با مفاد اثبات شده این برهان در تضاد است. اماآنچه تیغ این استدلال را کند می نماید، این اشکال است کهنهایت چیزی که این استدلال، اثبات می نماید، جسمانی نبودننفس است، اما اثبات مثالی و یا عقلی بودن تجرد نفس، نیازمندبرهانی مستحکم تر است و این استدلال بیش از آنکه برهانیقاطع بر تجرد عقلی یا مثالی نفس باشد، شاهدی است که بهجسمانی نبودن نفس اشاره دارد.

کلیدواژه ها:

تجرد نفس ، کمالات زائل شده ، تجرد عقلی ، تجرد مثالی