بررسی جایگاه اجتماعی دهقانان در سده های نخستین اسلامی

در بررسی تاریخ قدرت های بزرگ روشن می شود که همواره گروهی بر سریر حاکمیت بودند و بخشی دیگر از طبقات جامعه، زیرمجموعه قدرت به شمار می آمدند. ایران از جمله کشورهای دارای نظام طبقاتی در لایه های اجتماعی مردم به شمار می رفت؛ به عبارت دیگر، قبل از ورود اسلام به ایران، نظام طبقاتی به شدت بر مردم ایران حاکم بود و دهقانان از جمله طبقات پایین به شمار می رفتند؛ خاندان هایی با اصالت، شرافت و نسب که پاسبانان نیکی برای بزرگداشت و نگاهداشت فرهنگ و تمدن ایران باستان بودند. گروه های مختلف اجتماع نقش های متنوعی را در حفظ دستاوردهای فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و مانند آن ایفا می کنند. دهقانان (دیهکانان) از طبقات برتر و با شرافت و اصالت در ایران پیش از اسلام و دوره اسلامی به شمار می روند که از احترام و ارج و قرب خاصی نزد مردم و دولت ها برخوردار بودند. آنان در نهایت سعه صدر و بزرگ منشی سعی می کردند تا فرهنگ ایرانی همواره پایدار بماند. در واقع دهقانان علاوه بر سهم بسیار در حفظ فرهنگ ایران، خود نیز از جمله کوشاترین افراد در پیشرفت و شکوفایی فرهنگ و تمدن ایران بودند. دهقانان در جامعه ساسانی، نجبای درجه دوم و زمینداران کوچک محلی بودند که در مرتبه ای پایین تر از بزرگان و آزادان قرار می گرفتند. با ورود اسلام به ایران و فروپاشی ساسانیان، ساختار اجتماعی جامعه آریائیان نیز به تدریج دچار تحول و دگرگونی های بنیادین شد، اما موقعیت اجتماعی برخی از طبقات ساسانی، به دلیل قرار گرفتن در بخش اداری و دیوانی یا مناطق مشخص قلمرو جدید سرزمین های اسلامی، به وضع خود باقی ماندند. با از بین رفتن موقعیت سایر طبقات اجتماعی ساسانی تا قرن ها بعد از ورود اسلام به ایران، تداوم حیات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دهقانان بسیار بازر می نماید. سقوط ساسانیان و ورود اعراب مسلمان به ایران، دهقانان را به تعامل با این نیروی جدید واداشت تا ضمن ایجاد پیوندهای نسبی و سببی متعدد با آنان، روش صلح جویانه ای را در پیش گرفته و جایگاه خود را حفظ نمایند.

کلیدواژه ها:

دهقانان ، طبقات اجتماعی ، تغییرات اجتماعی ، ایران باستان ، ساسانیان ، ایران دوره اسلامی