آیین مهر و میترائیسم: منشا روشن یا بریکولاژ مذهبی

آیین مهر یکی از مذاهب دیرینه و شناخته شده ایران باستان است. آثار و شواهد برجای مانده این آیین، گستردگی از شرق تا غرب قلمرو آن را نشان می دهد؛ از این رو در دو سده پسین، همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه های مختلف علمی قرار گرفته است. نبود منابع مستند و شواهد تجربی قاطع موجب شده است پژوهشگران فرضیه های متفاوتی در زمینه زادگاه آیین مهر و شیوه انتقال آن به دیگر مناطق ارائه دهند که هرکدام نیازمند تامل و بررسی فراوان است. نوشتار حاضر همه فرضیه های ارائه شده پژوهشگران این حوزه، افزون بر شواهد ابتدایی موجود و در ارتباط با آیین مهر را بررسی می کند. موارد نام برده برای دست یابی به پاسخی روشن و یافتن خانه بدوی مهرپرستی نقش بسزایی دارد. مشخص شدن زادگاه این آیین می تواند سرچشمه نخستین مهرپرستی یا میترائیسم غربی را آشکار کند که بی ارتباط با گونه شرقی آن نیست. در این مسیر با سه گروه از شواهد یا مدارک شامل گواهی های تاریخی، شواهد باستان شناختی و نظریه ها روبرو هستیم. با بررسی و تکیه بر آنها می توان منشا آیین مهر را به اقوام هندواروپایی ساکن در شرق باستان نسبت داد که پس از آمیختن با فرهنگ پارسی به صورت یک بریکولاژ مذهبی به سمت غرب روانه شده، در مسیر خود فرهنگ های مختلف را اکتساب کرده و سرانجام به شکل میترائیسم شناخته شده غربی در امپراتوری روم به حیات خود ادامه داده است.

کلیدواژه ها:

بریکولاژ ، میترائیسم ، آیین مهر ، میترا ، هوم