مروری بر وضعیت طاعون و ناقلین آن در ایران

طاعون یک بیماری مشترک بین انسان و دام است که توسط باکتری Yersinia pestis (یرسینیا پستیس) ایجاد می شود. این مطالعه یک مروری روایتی (Narrative review) می باشد. داده های مورد نیاز پژوهش از طریق جستجو در موتورهای جستجوی داده Google Scholar، پایگاه های علمی بین المللی شامل: Pub Med، Web of Science، (Sciencedirect, Scopus) Elsevier، Lilacs و پایگاه های علمی داخلی شامل: سامانه دانش گستر برکت (Barakatkns)، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، کتابخانه پزشکی ایرانی (Medlib)، بانک اطلاعات نشریات کشور (Magiran)، مرجع دانش (Civilica)، با استفاده از کلمات کلیدی فارسی "طاعون"، "یرسینیا پستیس"، "شیوع طاعون"، "کک" و "کنترل" و انگلیسی "Plague"، "Yersinia pestis"، "Plague outbreak"،"Flea"،"Control"، به صورت جستجوی انفرادی و جستجوی پیشرفته ترکیبی از سال ۱۹۷۴ تا ژوئن ۲۰۲۴ گردآوری شد. در مقاله حاضر، عامل و انواع طاعون، نحوه انتقال آن، روش های تشخیصی، وضعیت طاعون در دنیا و ایران، کک در ایران و روش های پیشگیری و کنترل بیماری مورد بحث قرار می گیرد. این بیماری باعث سه همه گیری تاریخی بزرگ (پاندمی) شده است. ازجمله طاعون سیاه در قرن چهاردهم که میلیون ها زندگی را در اروپا، آسیا و آفریقا گرفت و عمیقا جمعیت کشورهای آسیب دیده را تحت تاثیر قرار داد. طاعون هنوز در دنیا در بسیاری از مناطق کشورهای گرمسیری آفریقا، آسیا و آمریکا فعال است. اخیرا در جهان، بیش ترین موارد طاعون انسانی از ماداگاسکار گزارش شد. ناقل اصلی بیماری برای انسان، گونه زئونوپسیلا کئوپیس (Xenopsylla cheopis) در سراسر جهان معرفی شده است. در ایران، سوابق طاعون انسانی به گذشته بر می گردد. تغییرات اقلیمی و تغییرات اکولوژیکی ممکن است بر توزیع ناقلین و میزبانان طاعون تاثیر بگذارد و خطر بازگشت آن را حتی در مناطقی که بیماری در حال حاضر خاموش است، افزایش دهد. در ایران، افزایش تعاملات بین جوامع انسانی و حیات وحش، همراه با تغییر در شیوه های کشاورزی تحت تاثیر عوامل اقلیمی، می تواند شیوع طاعون را تسهیل کند. گزارش عامل بیماری در جوندگان و سگ ها در غرب ایران (کردستان و همدان) بر اهمیت ظهور مجدد طاعون در منطقه تاکید دارد. تظاهرات بالینی بیماری به اشکال بوبونیک، سپتی سمیک و پنومونیک رخ می دهد. شایع ترین نوع طاعون، طاعون خیارکی معروف است که به دنبال گزش ککی که قبلا از حیوان آلوده تغذیه کرده است به وجود می آید و با علائمی همچون تب، سردرد، لرز، ضعف و خستگی، تورم و التهاب گره های لنفاوی ظاهر می شود. تاخیر در درمان، خطر مرگ و میر ناشی از بیماری را افزایش می دهد. طاعون، با تاریخچه ای پر از وحشت و خسارات، هم چنان یک چالش بهداشتی جهانی است. آشنایی با این بیماری و راه های پیشگیری و کنترل آن بسیار مهم است تا از شیوع مجدد آن جلوگیری شود. با توجه به وضعیت فعلی طاعون در ایران، ضرورت پایش مداوم و مطالعات دقیق تر در زمینه بوم شناسی ناقلین، هم چنین توسعه استراتژی های موثر برای کنترل و پیشگیری از بیماری ها احساس می شود. همکاری بین المللی در زمینه پژوهش های علمی و تبادل اطلاعات در مورد شیوع طاعون و راهکارهای کنترل آن از دیگر راه های موثر در این زمینه به شمار می رود. در نهایت، تقویت زیرساخت های بهداشتی و توسعه برنامه های آموزشی برای جامعه، از مهم ترین الزامات برای جلوگیری از شیوع طاعون و سایر بیماری های عفونی در ایران به شمار می آید.

کلیدواژه ها:

Yersinia pestis ، prevention and control ، Iran ، world ، طاعون ، یرسینیاپستیس ، کک ، پیشگیری و کنترل ، ایران ، جهان